مقدمه
“هرگاه در زمان انعقاد قرارداد مهندس مشاور، بخشی از خدمات نظارت قبلاً انجام شده باشد، خدمات قرارداد مهندس مشاور نیمه کاره محسوب می‌شود.”
همانطور که مستحضر هستید، متن فوق در بند 1-2-9 دستورالعمل تعیین حق‌الزحمه خدمات نظارت نوشته شده است. همانطور که از متن فوق برداشت می‌شود، این بخشنامه، در شرایطی که مشاور از ابتدای کار در پروژه حضور نداشته باشد شرایط متفاوتی را در نظر گرفته که در این مقاله از سایت موسسه فنی، مهندسی و آموزشی همیارمترور قصد داریم نکات آن را با هم مرور کنیم.
تعریف کارهای نیمه‌کاره
مطابق با برنامه زمان‌بندی خدمات در بخشنامه نظارت یکپارچه، مهندس مشاوری که قرار است خدمات نظارت را بر پروژه به انجام برساند، بعد از اتمام طراحی تفصیلی و تهیه اسناد مناقصه پیمان و قبل از شروع مناقصه پیمان و فرآیند انتخاب پیمانکار، وارد کار می‌شود. یعنی در چرخه حیات یک پروژه، بعد از اتمام طرحی تفصیلی و قبل از انتخاب پیمانکار باید قرارداد نظارت با مهندس مشاور منعقد شود. حال اگر این رویه رعایت نشود و مشاور بعد از پیمانکار انتخاب شود و یا اینکه در حین اجرای کار، قرارداد مشاور قبلی خاتمه شود و یک قرارداد جدیدی با مشاور جدید منعقد شود، کار نیمه کاره محسوب می‌شود.
خدمات مهندس مشاور در قراردادهای نظارت شامل 3 مرحله قبل از اجرا، حین اجرا و بعد از اجرا می‌شود و هر زمان که مقداری از خدمات قبلاً انجام شده باشد و سپس قرارداد با مهندس مشاور منعقد شود، حالت کار نیمه کاره به وجود می‌آید. کما اینکه اگر شما بعد از انتخاب پیمانکار، نسبت به انعقاد قرارداد نظارت با مهندس مشاور اقدام نمایید، در واقع قسمتی از خدمات قبل از اجرا، قبل از انتخاب مشاور به انجام رسیده است و به همین دلیل مصداق کار نیمه کاره خواهد بود.
در بخشنامه نظارت یکپارچه برای محاسبه هزینه خدمات نظارت در کارهای نیمه کاره به بند 1-3-16 ارجاع شده است که در اینجا قصد داریم هر یک از زیر بندهای آن را شرح دهیم.
الف) برای محاسبه ضرایب اصلاح (α,β,δ,ε)، برآورد به روز شده اجرای کل کار ملاک می‌باشد. لذا در خصوص خدمات نظارت نیمه کاره، لازم است برآورد اجرای کل پروژه (A)، با اعمال شاخص‌های تعدیل سه ماهه چهارم سال قبل از انعقاد قرارداد مشاور (جدید)، به روز رسانی شده و ملاک محاسبه ضرایب اصلاح قرار گیرد.
نحوه محاسبه هزینه خدمات نظارت در کارهای نیمه کاره
متن فوق در بخشنامه نوشته شده است، اکنون به بررسی نکات آن خواهیم پرداخت؛
نکته 1: برای محاسبه ضرایب اصلاح، باید از برآورد کل پروژه استفاده کنیم و اینکه چه میزان از پروژه پیشرفت داشته است تأثیری در آن نخواهد داشت و می‌بایست برآورد کل کار را به روزرسانی کنیم و ملاک محاسبه هزینه خدمات قرار دهیم. سوالی که اینجا مطرح هست، این است که چرا باید برآورد کل کار به روز شود و ملاک محاسبه قرار گیرد و نه باقیمانده کار؟! برای پاسخ به آن لازم است ابتدا مواردی را باهم مرور کنیم. در ساختار بخشنامه نظارت یکپارچه، کل هزینه یک قرارداد نظارت از جمع هزینه خدمات نظارت قبل از اجرا، حین اجرا که خود شامل سه بخش موردی، ماهانه و فنی کارگاهی است و هزینه خدمات نظارت بعد از اجرا و پشتیانی بدست می‌آید.
نحوه محاسبه حق‌الزحمه قبل از اجرا بدین صورت است که بر اساس برآورد اجرای کار، ضریب اصلاح محاسبه می‌شود و در بهای نظارت خدمات آن فصل ضرب می‌شود و از جمع آن ها هزینه این قسمت از خدمات بدست می‌آید. در اینجا باید به این نکته توجه کنید که اگر نیاز به انجام خدمات قبل از اجرا در قرارداد نیمه کاره احساس می‌شود، این خدمات برای کل قرارداد به انجام می‌رسد و نیمه کاره بودن و یا نبودن کار و میزان پیشرفت پروژه تأثیری در هزینه آن خدمات نباید داشته باشد. البته باز هم تأکید میکنم اگر نیاز به انجام خدمات قبل از اجرا در کار نیمه کاره وجود داشته باشد، در غیر اینصورت اگر این خدمات قبلاً به انجام رسیده است و نیازی به انجام آن توسط کارفرما احساس نمی‌شود، می‌تواند به کلی حذف گردد و در محاسبات لحاظ نشود.
شرایط فوق برای خدمات بعد از اجرا هم به همان شکل است و مشاور جدید، خدمات بعد از اجرا را برای کل پروژه به انجام می‌رساند پس در نتیجه باید بر اساس برآورد به روز شده کل کار، ضریب اصلاح این فصل محاسبه شود و هزینه آن خدمات بدست آید.
در خصوص خدمات موردی، همانطور که از اسم آن مشخص است، خدماتی رو شامل می‌شود که به صورت موردی در پروژه اتفاق می‌افتد و لزوماً هر ماه تکرار نمی‌شود و این خدمات نیز ارتباطی به میزان کار باقیمانده و یا میزان پیشرفت پروژه ندارند، در نتیجه بر اساس برآورد اجرای کل کار به روز شده ضریب اصلاح آن محاسبه و هزینه خدمات آن بدست می‌آید.
آن قسمت از خدمات که وابستگی به میزان پیشرفت پروژه دارد و همچنین سهم به‌سزایی از رقم کل قرارداد نظارت خواهد داشت، خدمات نظارت ماهانه حین اجرا و خدمات فنی کارگاهی هستند. در خدمات نظارت ماهانه حین اجرا مکانیزم محاسبه هزینه آن بدین صورت است که بر اساس کارکرد فرضی ماهانه پیمانکار، ضریب اصلاح آن بدست می‌آید و بر آن اساس هزینه خدمات ماهانه به ازای یک ماه محاسبه می‌گردد و سپس این هزینه در تعداد ماه‌های باقیمانده کار ضرب می‌شود و در نهایت بعنوان هزینه خدمات ماهانه حین اجرای کل قرارداد منظور می‌شود. ملاحظه می‌فرمایید که میزان پیشرفت پروژه در تعیین کارکرد فرضی ماهانه پیمانکار تأثیرگذار نیست چون در محاسبه کارکرد فرضی، برآورد اجرای کل کار به مدت اجرای کل کار تقسیم شده و در نتیجه میزان کارکرد فرضی برای یک ماه محاسبه می‌شود. پس تنها چیزی که در این قسمت اهمیت دارد، مدت زمان باقیمانده کار است که تأثیر خود را بر رقم هزینه خدمات ماهانه حین اجرا خواهد گذاشت.
در خصوص خدمات فنی کارگاهی هم شرایط مطابق با توضیحات بند فوق است و زمان باقیمانده کار تاثیر خود را بر هزینه خدمات فنی کارگاهی قرارداد خواهد گذاشت.
برای اینکه توضیحات فوق ساده‌تر شود، به بیان یه مثال منطقی خواهم پرداخت؛
فرض کنید یک قرارداد اجرای 100 میلیاردی با یک پیمانکار منعقد شده است (برای سادگی موضوع، فرض می‌کنیم که این ارقام همگی به روزرسانی شده هستند) و در حال حاضر پیمانکار بر اساس صورت وضعیت های تایید شده، 50 درصد پیشرفت ریالی دارد، حال قصد این را داریم که مشاور قبلی را خاتمه دهیم و با مشاور جدید قرارداد نظارت منعقد کنیم. اولین نکته این است که اگر تغییری در شرایط و میزان پیشرفت پروژه به وجود نیاید، مشاور جدید باید ماهانه حق‌الزحمه‌ای معادل با مشاور قبلی بگیرد و صرفاً چون تعداد ماه‌های باقیمانده کار نصف حالت اولیه است (به دلیل پیشرفت 50 درصدی پیمانکار در زمان انعقاد قرارداد مشاور جدید)، رقم قرارداد آن کمتر از مشاور قبلی خواهد شد. همچنین اینکه مشاور جدید همچنان بر یک پروژه 100 میلیاردی با شرایط و دشواری‌های خاص آن نظارت دارد و نه بر یک پروژه 50 میلیاردی و همگی به این موضوع واقف هستید که هرچه رقم اجرای کار و پروژه بزرگتر باشد پیچیدگی ها و شرایط خاص بیشتری خواهد داشت. امیدوارم با این توضیحات و ذکر مثال، این موضوع برای همگی تبیین شده باشد که علت آنکه برآورد کل اجرای کار ملاک محاسبه ضرایب اصلاح قرار می‌گیرد و نه باقیمانده کار، چه چیزی است.
نکته 2: برای به روزرسانی مبلغ برآورد اجرای کار می‌بایست بر اساس شاخص های تعدیل 3 ماهه چهارم سال قبل از انعقاد قرارداد مشاور، برآورد اجرا را به روز کرد. نکته ای که اینجا باید به آن توجه کنیم این است که در هر سال شمسی که قرارداد مشاور منعقد می‌شود باید از بخشنامه نظارت ابلاغی همان سال برای محاسبه و پرداخت هزینه نظارت استفاده گردد و همچنین برای آنکه عدد بدست آمده صحیح باشد باید برآورد اجرای کار نیز بر مبنای همان سالی باشد که قرارداد نظارت در حال انعقاد است. پس در کارهای نیمه کاره نیاز است برآورد اجرای کار به روز شود. برای سادگی در محاسبات و وحدت رویه در همه پروژه، در بخشنامه نظارت یکپارچه عنوان شده است که از شاخص های تعدیل سه ماهه چهارم سال قبل از انعقاد قرارداد مشاور استفاده شود. حالا سوال این است که چرا این مبنا در نظر گرفته شده است؟ پاسخ آن بدین صورت است که بخشنامه نظارت هر سال و قیمت ها و آنالیز آن بر اساس فهرست بهای ابلاغی سازمان برنامه در ابتدای همان سال محاسبه می‌گردد و همگی می‌دانیم که شاخص های تعدیل سه ماهه چهارم سال قبل با فهرست بهای ابلاغی سازمان برنامه در سال بعد، همخوانی دارد و به همین دلیل این موضوع در بخشنامه لحاظ شده است. در ادامه یک مثال را باهم مرور می‌کنیم؛
ادامه مطلب
بیمه در قراردادهای پیمانکاری
پروژه‌ای را تصور کنید که بر اساس فهرست بهای راه، راه آهن و باند فرودگاه سال 1399 برآورد شده است به مبلغ 100 میلیارد تومان و قرارداد پیمانکار با اعمال ضریب پیشنهادی پیمانکار (1.25) با رقم 125 میلیارد تومان منعقد شده است. اکنون در سال 1403 پروژه 70 درصد پیشرفت ریالی داشته است و قرار است برای نظارت بر ادامه کار یک قرارداد جدید با مشاور جدید منعقد شود. برای به روزرسانی برآورد اجرای کار باید برآورد اجرا را در ضریبی که حاصل تقسیم شاخص 3 ماهه چهارم سال 1402 بر سه ماهه چهارم سال 1398 می‌باشد، ضرب کنیم و ضریب پیشنهادی پیمانکار را نیز در محاسبات لحاظ نکنیم. پس در این مثال ما ضریب به روزرسانی 4.98 بدست می‌آید و برآورد به روز شده که ملاک محاسبه حق‌الزحمه قرارداد نظارت جدید قرار می‌گیرد، 497.7 میلیارد می‌باشد.
متن فوق در بخشنامه نوشته شده است، اکنون به بررسی نکات آن خواهیم پرداخت؛
نکته 3: همانطور که مستحضر هستید در روابط بند 3-1-3 برای محاسبه حق‌الزحمه خدمات ماهانه حین اجرا، Da با ضرب پارامتر پیشرفت پروژه P در رقم حق‌الزحمه کل خدمات ماهانه حین اجرای قرارداد Ba بدست می‌آید و پارامتر پیشرفت پروژه P هم از حاصل تقسیم صورت وضعیت ماهانه پیمانکار F بر برآورد اجرای کار C بدست می‌آید. اکنون چالشی که مطرح میشه این هست که در پروژه‌های نیمه کاره به دلیل اینکه مقداری از پروژه پیشرفت داشته است، مادامی که ما F را بر کل C تقسیم کنیم، هیچ وقت حق‌الزحمه مشاور به مقداری که در قرارداد لحاظ شده است نخواهد رسید و به همین دلیل در این قسمت باید از مقدار باقیمانده کار در مخرج کسر استفاده کنیم.
نکته 4: زمان باقیمانده کار که در این مقاله چندین بار بهش اشاره کردیم بدین صورت محاسبه می‌شود که چقدر از قرارداد پیمانکار باقیمانده است از نظر ریالی، همان درصد باقیمانده از رقم قرارداد پیمانکار در مدت اولیه اجرای کار ضرب می‌شود و به عنوان مدت باقیمانده اجرای کار در نظر گرفته می‌شود.
نکته 5: برای محاسبه حق‌الزحمه خدمات فنی کارگاهی، ما از پارامتر Y که با عنوان کارکرد فرضی ماهانه پیمانکار تعریف شده است استفاده می‌کنیم و در کارهای نیمه کاره برای محاسبه Y لازم است که برآورد اجرای کل کار را مطابق با مطالب گفته شده به روزرسانی کنیم و سپس بر مدت اولیه اجرای کار تقسیم نماییم تا پارامتر Y برای کارهای نیمه کاره بدست آید و همچنین همانطور که عنوان شده بود باید از زمان باقیمانده در محاسبات استفاده شود که بدین صورت حق‌الزحمه خدمات فنی کارگاهی قراردادهای نیمه کاره محاسبه خواهد شد.
نحوه محاسبه هزینه خدمات نظارت در کارهای نیمه کاره
نکته 6: برای محاسبه صورتحساب خدمات ماهانه حین اجرا، مطابق با روابط بند 3-1-3 بخشنامه، Da بر اساس پیشرفت ماهانه پروژه بدست می‌آید و چون در فرمول آن F بر روی C تقسیم می‌شود، باید به این نکته توجه کنیم که اگر C را به روزرسانی کردیم باید F را هم به روزرسانی شده در نظر بگیریم و نحوه به روزرسانی F به همان صورتی است که C و برآورد اجرای کار را به روز کردیم. یعنی همانطور که در زمان انعقاد قرارداد نظارت نیمه کاره بر اساس شاخص های تعدیل، برآورد اجرای کار را به روز کردیم و ضریب به روز رسانی آن بدست آمد، همان ضریب را در F نیز ضرب می‌کنیم تا هر دو پارامتر برای محاسبه P، هم ارز باشند و محاسبات دچار خطا نشود. حال اگر در محاسباتمون C را به روز نشده در نظر می‌گیریم دیگر نیازی نیست F را هم به روز کنیم.
نکته 7: توجه به این نکته ضروری است که برای محاسبه صورتحساب خدمات فنی کارگاهی چون پارامتر F مستقل از C در فرمول آن لحاظ می‌شود، F را حتما باید به روز شده در نظر بگیریم و مطابق با نکته فوق F را به روزرسانی کرده و در محاسبات لحاظ خواهیم کرد.
نکات محاسبه حق الزحمه کارهای نیمه کاره در بخشنامه نظارت یکپارچه
نکته8: تبصره فوق به این موضوع اشاره دارد که اگر در زمان انعقاد قرارداد نیمه کاره مبلغ پیمان مطابق با ماده 29 شرایط عمومی پیمان، تغییر یافته است که همان تغییرات تا سقف 25 درصد قرارداد پیمانکار است، لازم است از مبلغ تغییر یافته در تمامی محاسبات قرارداد نیمه کاره استفاده شود، چه از نظر مبلغ برآورد اجرای کار و چه از نظر مدت اولیه قرارداد و هر دو این موارد باید با مقادیر تغییر یافته جایگزین شوند
جمع‌بندی در مورد نکات محاسبه حق الزحمه کارهای نیمه کاره
مطابق با توضیحات و نکات عنوان شده در این مقاله اکنون به صورت خلاصه فرآیند نحوه محاسبه و پرداخت حق‌الزحمه خدمات نظارت در کارهای نیمه کاره را باهم مرور می‌کنیم.
قراردادی نیمه کاره می‌باشد که قسمتی از خدمات قبل از آن انجام شده باشد، این خدمات می‌تواند قبل از شروع به کار پیمانکار و شامل خدمات قبل از اجرا باشد و یا می‌تواند بعد از شروع به کار پیمانکار و پیشرفت پروژه باشد و همه این موارد به عنوان قراردادهای نیمه کاره لحاظ می‌شود.
در قراردادهای نیمه کاره برای محاسبه پیوست 3 قرارداد و هزینه خدمات نظارت ابتدا نیاز است برآورد اجرای کل کار را بر اساس شاخص های تعدیل به روزرسانی کنیم و سپس بر اساس آن ضرایب اصلاح فصول را محاسبه نماییم. سپس در محاسبات Ba و Bb می‌بایست از مدت زمان باقیمانده اجرای کار استفاده کنیم که آن نیز بر اساس ضرب درصد ریالی باقیمانده از قرارداد پیمانکار در مدت اولیه اجرای کار بدست می‌آید و همچنین برای محاسبه کارکرد فرضی ماهانه پیمانکار Y باید از تقسیم کل برآورد اجرای به روز شده بر کل مدت اولیه اجرای کار استفاده کنیم.
برای محاسبه صورتحساب خدمات ماهانه حین اجرا در فرمول Da باید برآورد اجرای کار باقیمانده را جایگزین برآورد اولیه کنیم و همچنین صورت وضعیت ماهانه پیمانکار F را نیز باید در ضریب به روزرسانی که برآورد اجرا را توسط آن به روز کردیم ضرب نماییم و سپس در محاسبات Da و Db آن را لحاظ کنیم.
در نهایت هم باید به این موضوع توجه کنید که اگر پیمان پیمانکار تغییرات داشته است، باید پیمان تغییر یافته را ملاک محاسباتتون قرار دهید و زمان اجرای کار را نیز باید با احتساب تغییر مدت ناشی از ابلاغ تغییر مقادیر کار در نظر بگیرد.
بخشنامه شماره 169890/1403 مورخ 09/04/1403 سازمان برنامه و بودجه کشور
بخشنامه شماره 476645/1401 مورخ 07/09/1401 سازمان برنامه و بودجه کشور
بخشنامه شماره 842/54-1088/102 مورخ 03/03/1378 سازمان برنامه و بودجه کشور
