تفسیر ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان EPC – تغییر در کارها

مقدمه

بروز تغییرات در پیمان­ها، امری اجتناب ناپذیر است و عمده­ی پروژه ها به دلایل مختلف، مشمول تغییر در کارها می­شوند. در ماده ۴۹ از آخرین نسخه شرایط عمومی پیمان طراحی و مهندسی، تامین مصالح و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC)، ضوابط و فرآیندهای لازم جهت تغییر در کارها و تعهدات طرفین، ذکر و خیر گردیده است، از آنجاکه تغییر به لحاظ هزینه و زمان برای طرفین پیمان یعنی پیمانکار و کارفرما حائز به اهمیت است.

تعریف تغییر در کارها در پیمان های EPC

تغییرات در پیمان های EPC، می­تواند براساس پیشنهاد پیمانکار یا درخواست کارفرما ایجاد شود و این تغییرات شامل مواردی از جمله افزایش و یا کاهش مقادیر، حذف برخی از کارها، تغییر در مشخصات کارها و یا انجام کار جدید می­باشد. در این راستا، کارفرما می­تواند در چارچوب کلی موضوع پیمان و در طول مدت پیمان تا پیش از تحویل موقت، موارد مورد نیاز خود را از پیمانکار بخواهد و پیمانکار نیز موظف است، نسبت به انجام آن ها، اقدامات لازم را به عمل آورد.

اگرچه تعریف واحدی از «چارچوب کلی موضوع پیمان» در پیمان­های EPC ذکر و خیر نگردیده است، اما اساسا کلیه خدمات طراحی و مهندسی، تامین مصالح و تجهیزات و لوازم یدکی و انجام تمام کارها و خدمات فنی مورد برای طراحی، خرید، ساختمان و نصب، پیش راه اندازی، راه­اندازی، انجام ازمایش های عملکردی و تکمیل و تحویل کار موضوع پیمان را در حدود چارچوب کلی موضوع پیمان می­توان برشمرد. اگرچه در پیوست شماره ۱۰ این نوع پیمان ها با عنوان «شرح کارهای در تعهد پیمانکار»، به تفصیل در خصوص تعهدات و خدمات پیمانکار، توضیحات درج گردیده و کارهای در چارچوب کلی موضوع پیمان یا خارج از آن را می­توان با قضاوت بهتری بررسی نمود. لکن در نظر داشته باشید هر تغییری ممکن است در چارچوب کلی موضوع پیمان نباشد. برای مثال اگر موضوع پیمان، طراحی، تامین و اجرای خطوط انتقال فشار قوی باشد، توسعه و اصلاح شبکه روشنایی در چارچوب کلی موضوع پیمان نیست و پیمانکار می­تواند از انجام امور مرتبط، خودداری نماید. یا اگر موضوع پیمان طراحی و ساخت تصفیه خانه باشد، انجام خدمات مرتبط با انتقال آب و لوله رانی، در چارچوب کلی موضوع نبوده و پیمانکار می­تواند از انجام آن، خودداری نماید.

ظرفیت مهندسی ارزش برای بروز تغییر در کارها

پیشتر گرفتیم، تغییرات در پیمان های EPC یا با درخواست کارفرما ایجاد گردیده یا بنا به پیشنهاد پیمانکار رخ خواهد داد. بنابراین برای بروز پیشنهاد تغییر از سوی پیمانکار استفاده از ظرفیت مهندسی­ارزش در پیمان پیش­بینی گردیده است.

از آنجاکه پیمانکار در این نوع پیمان­ها، خود طراح و پیمانکار، تواما محسوب می­شود، می­تواند در راستای کاهش هزینه­های تمام شده پیمان، افزایش بهره­وری در طول عمر پروزه، ارتقا کارایی و … تغییرات پیشنهادی مد نظر را به کارفرما پیشنهاد دهد. کارفرما نیز محق است این­گونه تغییرات را قبول یا رد نماید.

اساسا مهندسی ارزش در کشور برمبنای رویکردهای مندرج در نشریه ۲۹۰ با عنوان «دستورالعمل تهیه، ارایه و بررسی پیشنهاد تغییر با نگاه مهندسی ارزش» مورد تهیه و ارزیابی قرار گرفته، براین اساس لازم است این دستورالعمل و یا هر دستورالعمل دیگر مورد نظر، در پیوست ۱۸  پیمان، درج گردد.

نکته مهم آن است که پیشنهاد تغییری که از سوی پیمانکار مطرح می­شود بایستی ویژگی های متعددی از جمله، عدم ایجاد اثر زیست محیطی، عدم کاهش عملکرد نهایی، عدم تغییر در نوع پرداخت، کاهش هزینه کل پیمان و نه کاهش بخشی از کار و … را دارا باشد، به جهت مطالعه بیشتر در راستای مهندسی ارزش، پیشنهادی می­شود، نشریه شماره ۲۹۰ سازمان برنامه و بودجه کشور را مطالعه نمایید.

لازم به ذکر است، پیمانکار با ارائه مهندسی ارزش و پذیرفته شدن آن، پاداشی بسته به نوع پیمان و شرایط خاص پروزه، بین ۲۵ تا ۴۵ درصد (تعیین شده در شرایط خصوصی یا پیوست ها،  یا در حالتی که در اسناد پیش­بینی نشده باشد، درصد توافق شده در حین اجرا) دریافت می­نماید. این پاداش، پس از پذیرفته شدن تغییر و اجرای کامل آن، محاسبه شده و به پیمانکار پرداخت می­گردد. از مبلغ پاداش، کسور قانونی نیز کسر می­گردد.

اگرچه پیمانکار همواره به دنبال حفظ و یا افزایش حاشیه سود خود می­­باشد. پیشنهادات مهندسی ارزش، اغلب موجب پایین آمدن هزینه و مبلغ قرارداد و گاه کاهش محدوده­ی پـروژه می­شود و در نتیجه دریافتی و سود پیمانکار کاهش می­یابد. این در حالی است که گاها پیمانکار سهمی از سود حاصله، ندارد.

 حد مجاز تغییر در کارها

به طور کلی، مجموع مبالغ ناشی کارهای افزایش یافته اعم از افزایش مقادیر، تغییر در مشخصات و یا انجام کار جدید، نبایستی از ۲۵ درصد مبلغ پیمان (مبلغ اولیه پیمان مندرج در موافقت­نامه)، بیشتر شود. در صورت بیشتر شدن ظرفیت مزبور، موضوع بایستی در قالب قرارداد جدید از طریق تشریفات قانونی آن (مناقصه یا ترک مناقصه با همان پیمانکار قبلی یا سایر پیمانکاران)، مورد انجام و پرداخت قرار گیرد.

همانطور که در پیمان، افزایش مبلغ پیمان اجتناب ناپذیر است، امکان کاهش مبلغ پیمان نیز وجود دارد.  کارهای کاهش یافته می­تواند شامل تغییر در مشخصات، کاهش مقادیر و یا حذف کارها باشد، در هر صورت، مجموع مبالغ کارهای کاهش یافته به شرح موارد پیش­گفته نباید از ۲۵ درصد مبلغ پیمان، بیشتر گردد. در صورتی که مبالغ مزکور از حد ۲۵ درصد مبلغ پیمان، بیشتر گردد، پیمانکار می­تواند درخواست خاتمه پیمان را طبق ماده ۶۹ مطرح نماید و یا از درخواست خاتمه پیمان امتناع ورزیده و ضمن موافقت کتبی با کاهش کارها، انجام کارهای پیمان را ادامه دهد.

لازم به توضیح است در پیمان ذیل نشریه ۴۳۱۱، اصطلاحات مبلغ اولیه پیمان و مبلغ پیمان بکار برده می­شود، مبلغ پیمان همان مبلغ درج در شده در موافقت­نامه پیمان یا مبلغ پیشنهادی پیمانکار است و مبلغ پیمان نیز شامل مبلغ اولیه و تغییرات احتمالی طبق ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان می­باشد. در پیمان های EPC، اصطلاح مبلغ پیمان و مبلغ نهایی پیمان تعریف شده است. مبلغ پیمان همان مبلغ درج شده در موافقت نامه پیمان یا مبلغ اولیه پیمان یا همان مبلغ پیشنهادی پیمانکار است و مبلغ نهایی پیمان نیز شامل مبلغ اولیه و تغییرات احتمالی آن طبق ماده ۵۶ شرایط عمومی است.

کاهش یا افزایش مبلغ پیمان به طور معمول در بخش کارهای طراحی و مهندسی، کارهای تامین مصالح و تجهیزات و کارهای ساختمانی و نصب رخ می­دهد.

در برخی موارد به طور کلی، حذف برخی از کارها مد نظر کارفرما می­باشد، همانند آن که تامین تجهیزی به طور کلی از تعهدات پیمانکار حذف گردد. در این صورت لازم به ذکر است، حذف کامل یک بخش از کار همانند بخشی مهندسی و طراحی، تامین مصالح و تجهیزات و یا ساختمان و نصب، مجاز نمی­باشد. دلیل موضوع فوق آن است که فرض نمایید بخشE  پیمان EPC به طور کامل حذف گردد،‌ عملا پیمان را می­توان یک نوع پیمان PC برشمرد، اگرچه حذف برخی از بخش ها به طور کامل، ممکن است ناشی از تبانی طرفین پیمان نیز باشد.

عدم ابلاغ مبالغ مشروط و خاتمه پیمان

نکته مهم آنکه، همانطور که گفته شد، در صورتی که مجموع مبالغ کارهای کاهش یافته اعم از کاهش مقادیر، تغییر در مشخصات و یا حذف کارها،‌ از  ۲۵ (بیست و پنج) درصد مبلغ اولیه پیمان، تجاوز نماید، پیمانکار می­تواند درخواست خاتمه پیمان را طبق ماده ۶۹ شرایط عمومی پیمان مطرح نماید.  اما سوالی که مطرح می شود، در صورتی که عدم ابلاغ کارهای مربوط به مبالغ مشروط باعث کاهش کاری بیش از ۲۵ (بیست و پنج) درصد مبلغ اولیه پیمان شود، در این صورت آيا باز هم امکان طرح خاتمه پیمان توسط کارفرما وجود دارد؟

در پاسخ به سوال فوق با عنایت به جز ۴۹-۳-۳ از بند ۴۹-۳ از ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان با عنوان تغییر در کارها، باید عرض کنیم که پاسخ خیر است و  در صورتی که عدم ابلاغ کارهای مربوط به مبالغ مشروط منجر به کاهش کاری بیش از ۲۵ (بیست و پنج) درصد مبلغ اولیه پیمان شود، حقی برای پیمانکار در خصوص خاتمه پیمان مطابق ماده ۶۹ ایجاد نمی­گردد.

 

 

همچنین باید گفت،‌در پیمان های ذیل نشریه ۴۳۱۱ (شرایط عمومی پیمان رایج) ظرفیت ۱۰ درصد مبلغ اولیه پیمان برای ابلاغ «قیمت جدید» پیش­بینی شده است. این در حالی است که در پیمان های EPC، ظرفیت مجزایی برای «قیمت جدید» پیش­بینی نگردیده و  در هر صورت افزایش مقادیر، کارهای جدید و سایر مواردی که منجر به افزایش مبلغ پیمان می­شود، در چارچوب ظرفیت ۲۵ درصد مورد پایش قرار می­گیرند.

ظرفیت ۲۵ درصد اختصاصی هر بخش از کار

در پیمان های EPC بنا به صلاحدید کارفرما، می­توان محدودیتی در شرایط خصوصی قید نمود تا رعایت سقف ابلاغ افزایش یا کاهش ۲۵ درصد مبلغ پیمان، برای هر بخش از کار یعنی E و P و C به طور جداگانه مورد ارزیابی قرار گیرد. بدین معنا که فرضا اگر بخش E را معادل ۱۰ میلیارد ریال از مبلغ پیمان بدانیم، ظرفیت افزایش یا کاهش در این بخش، تنها تا ۲۵ درصد همان ۱۰ میلیارد ریال، قابل تغییر باشد.

روش فوق مورد توصیه نویسنده نمی­باشد. چراکه فرض نمایید پیمانی با مبلغ ۱۰۰ میلیارد ریال منعقد شده است، مبالغ ناشی از بخش C معادل ۳۰ میلیارد ریال باشد. در این صورت تا ۲۵ درصد مبلغ بخش  C، قابلیت افزایش یا کاهش مبلغ این بخش وجود دارد، که این ظرفیت معادل ۷.۵ میلیارد ریال می­شود. حال فرض نمایید در این بخش به افزایش مبلغی بیش از ۷.۵ میلیارد ریال مورد نیاز باشد. در این صورت پروژه با موانع و مشکلات متعددی روبرو شده، این در حالی است که اگر ظرفیت ۲۵ درصد را برای مبلغ پیمان، در نظر گرفته می­شد، معادل ۲۵ درصد ۱۰۰ میلیارد ریال (۲۵ میلیارد ریال)، امکان ابلاغ افزایش مبلغ پیمان وجود داشت.

گزارش تغییرات و سند دستور تغییر کار

در پیمان های EPC مادامی که با تغییرات مواجه می­شوید، تنظیم و بررسی ۲ سند برای پیمانکار و کارفرما پراهمیت می­شود. این ۲ سند به ترتیب تهیه، «سند گزارش تغییرات» و «سند دستور تغییر کار» نام دارند. اما کاربرد این اسناد چیست؟

مادامی که کارفرما درخواست تغییری را ابلاغ می­نماید و یا براثر مهندسی ارزش، پیشنهاد تغییر به تایید کارفرما می­رسد، ظرف مدت ۱۴ روز، محاسبات مربوط به تغییرات به لحاظ تاثیر بر موارد زیر بایستی طی سند گزارش تغییرات، توسط پیمانکار آماده گردیده و برای کارفرما ارسال گردد.

• محاسبات مربوط به تاثیر تغییرات در هزینه
• محاسبات مربوط به تاثیر تغییرات در مدت پیمان
• محاسبات مربوط به تاثیر تغییرات در کیفیت کارهای پیمان
• دیگر موارد متاثر از تغییر کارها همانند اختلال در سایر کارها و کاهش بهره وری و یا تعطیلی برخی از فعالیت ها به واسطه پیش­نیاز بودن تغییر ایجاد گشته و …

با بروز تغییرات همانطور که پیش­تر نیز اشاره شد، طرفین بایستی نسبت به هزینه، زمان و سایر موارد به توافق برسند، نحوه محاسبه مبلغ تغییر کارها در پیمان های EPC در بند ۴۹-۸ از ماده ۴۹ ذکر گردیده است که در ادامه به تشریح آن می­پردازیم؛

محاسبه مبلغ تغییر کارهای طراحی و مهندسی

در مواردی که کاهش و یا افزایش در خصوص کارهای طراحی و مهندسی مطرح باشد که قیمت آن ها در پیوست شماره ۱ پیمان (جدول تفکیک مبلغ پیمان، برای بخش های مختلف کار) و یا ساختار شکست قیمت (CBS) موجود باشد، حسب مورد بر مبنای قیمت های مندرج در پیوست شماره ۱ و یا ساختار شکست قیمت، مبانی قیمتی انتخاب گردیده و جهت چگونگی و شیوه پرداخت تغییرات بایستی مطابق روش ذکر شده در پیوست شماره ۳ (نحوه محاسبه و پرداخت مبلغ تغییر کارها)، محاسبات انجام شود.

پیوست یک در پیمان های EPC

در صورتی که برای کاهش و یا افزایش در خصوص کارهای طراحی و مهندسی، قیمتی در پیوست شماره ۱ پیمان و ساختار شکست قیمت، پیش­بینی نشده باشد،اگر  مبلغ تغییر کار براساس نرخ های موجود در پیوست شماره ۲ (فهرست مقادیر و بهای واحد کارها و نرخ عوامل) قابل محاسبه باشد، برمبنای پیوست شماره ۲ پیمان، قیمت گیری در نظر گرفته شده و مطابق روش ذکر شده در پیوست شماره ۳، محاسبات انجام می­شود.

لازم به توضیح است در محاسبه تغییرات، موضوع اول مرجع قیمت گیری است که حائز به اهمیت بوده و موضوع دوم، نحوه محاسبه و پرداخت تغییرات است. در واقع مرجع قیمت گیری، مرجعی است که قیمت اقلام را تعیین می­نماید، به ترتیب برای کارهای طراحی و مهندسی، اگر قیمت ها در پیوست شماره ۱ موجود باشد، منشا قیمت گیری، قیمت های مندرج در این پیوست است. در صورتی که در پیوست شماره ۱، قیمتی موجود نباشد، به ساختار شکست قیمت رجوع کرده و در نهایت اگر در ساختارشکست قیمت نیز، مبلغی موجود نبود، از پیوست شماره ۲ که در آن، فهرست مقادیر و بهای واحد ها و نرخ عوامل است، استفاده می­شود.

سوالی که مطرح است، در صورتی که در هیچ یک از منابع یادشده، قیمتی برای کار مورد نظر، استحصال نشد، تکلیف چیست؟

پاسخ سوال فوق در بند ۴۹-۸-۱-۳ از ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان EPC تصریح شده است؛ «در صورتی که محاسبه قیمت کارهای افزایش و یا کاهش یافته در خصوص کارهای طراحی و مهندسی، مطابق روش های فوق الذکر، امکان پذیر نباشد، روش ذکر شده در پیوست شماره ۳ پیمان، ملاک عمل می­باشد.»

در واقع مد نظر است در پیوست شماره ۳ باید تصریح شود که فرضا اگر در منابع قیمت گیری پیمان شامل پیوست ۱،‌ ساختار شکست قیمت و پیوست شماره ۲، قیمتی برای کار مورد نظر موجود نباشد، از چه روشی برای استحصال قیمت استفاده می­شود و یا چه ضرایبی به آن کار قابل اعمال است و موارد متاثر دیگر.

روش هایی که به طور معمول در پیمان ها در پیوست شماره ۳ تصریح می­شود به شرح زیر است؛

• فهرست بهای وزارت نفت
• فهرست بهای سازمان برنامه و بودجه
• فهرست بهای نرخ عوامل
• استحصال قیمت برمبنای فاکتور، اسناد مثبته و سایر مراجعی که کشف قیمت امکان پذیر باشد.

همچنین ممکن است حسب مورد، کارفرما فرمول خاصی را برای محاسبه تغییرات در بخش مهندسی و طراحی پیش‌­بینی کرده باشد که نمونه ای از آن را در تصویر زیر مشاهده می­کنید.

محاسبه مبلغ تغییرات در بخش طراحی و مهندسی در پیمان EPC

محاسبه مبلغ تغییر کارهای تامین مصالح و تجهیزات

منظور از مصالح و تجهیزات در پیمان های EPC شامل مواد، اجناس، کالا، دستگاه­ها، ادوات، اقلام و به طور کلی هر آن چیزی است که در کار مصرف شده و یا باقی می­ماند.

تجهیزات و کالا را در پیمان های EPC به دو نوع Long lead و bulk می­توان تقسیم نمود که تعاریف آن به شرح زیر است؛

• کالاهای Long Lead؛ منظور کالاها و تجهیزاتی است که زمان ساخت و تحویل طولانی مدت دارند، معمولا این اقلام، کالاهای اساسی و اصلی پروژه را تشکیل می­دهند، همانند برج ها، کمپرسورها، راکتورها، مبدل ها، مخازن و … این اقلام معمولا در دسته کالای نشان دار یا Tagged Items قرار دارند.
• کالاهای Bulk؛ منظور کالاها و تجهیزاتی است که به صورت عمده خریداری می­شوند و دارای زمان ساخت و تحویل طولانی نیستند.

به طور کلی تغییر در خصوص مصالح و تجهیزات شامل کاهش کاری و یا افزایش کاری و یا تغییر در مشخصات است که در ادامه­ی شیوه­ی محاسبه­ی هر یک را توضیح خواهیم داد؛

• کاهش کاری: در مواردی که کاهش کار در خصوص مصالح و تجهیزاتی باشد که قیمت آن ها در پیوست شماره ۱ (جدول تفکیک مبلغ پیمان، برای بخش های مختلف کار) و یا پیوست شماره ۲ (فهرست مقادیر و بهای واحد کارها و نرخ عوامل) موجود باشد، مبلغ مصالح و تجهیزات کاهش یافته، همان قیمت­های مندرج در پیوست های مذکور است.
• افزایش کاری: در مواردی که افزایش کار در خصوص مصالح و تجهیزاتی باشد که قیمت آن ها در پیوست شماره ۱ (جدول تفکیک مبلغ پیمان، برای بخش های مختلف کار) و یا پیوست شماره ۲ (فهرست مقادیر و بهای واحد کارها و نرخ عوامل) موجود بوده و موعد سفارش گذاری آن ها مطابق برنامه زمانی تفصیلی فرا نرسیده باشد، در صورت ارائه درخواست افزایش کار قبل از سفارش گذاری مصالح و تجهیزات مذکور، مبلغ مصالح و تجهیزات افزایش یافته، همان قیمت های مندرج در پیوست­های مذکور می­باشد.
• تغییر در مشخصات: در برخی موارد حسب مورد ممکن است، تغییر کارهای تامین مصالح و تجهیزات به دلیل تغییر در مشخصات باشد، در این نوع از تغییر کار، مبلغ کاهش و افزایش الزامات به یک روش باید محاسبه شود. در این حالت چنانچه مبلغ مصالح و تجهیزات افزایش یافته در پیوست شماره ۱ و ۲ موجود باشد، طبق همان پیوست، قیمت ها تعیین می­شود، در غیر این صورت، براساس حداقل ۳ فقره استعلام براساس منابع مندرج در پیوست شماره ۱۵، قیمت ها تعیین شده و نحوه محاسبه پرداخت نیز، مطابق با الزامات پیوست ۳ می­باشد.

در مواردی که مبلغ تغییر کارها به شیوه­های فوق الذکر، قابل محاسبه نباشد، مبنای محاسبه مبلغ مصالح و تجهیزات افزایش یا کاهش یافته، براساس حداقل ۳ فقره استعلام قیمت از فهرست منابع مندرج در پیوست شماره ۱۵ پیمان و مطابق روش ذکر شده در پیوست شماره ۳ می­باشد. در پیوست شماره ۱۵ پیمان، فهرست فروشندگان و پیمانکاران جزء قید می­شود که به نوعی همان وندور لیست (AVL) نام دارد. براین اساس، استعلام قیمت از منابع مورد تایید، اخذ گردیده و براساس آن توافق قیمتی صورت می­پذیرد.

لازم به ذکر است، پیوست شماره ۱۵، مرجع قیمت گیری را تعیین می­نماید، اما در خصوص نحوه­ی محاسبه تغییرات، ضرایب مورد نظر برای خرید کالا و تجهیزات به ترتیب کالای داخلی و خارجی، نحوه اخذ استعلام در خصوص مصالح و تجهیزات و …. پیوست شماره ۳ و مندرجات آن ملاک عمل است.

محاسبه مبلغ تغییرات در بخش کالا و تجهیزات در پیمان EPC

محاسبه مبلغ تغییر کارهای ساختمانی و نصب

منظور از عملیات کارهای ساختمانی و نصب، کارهای اجرایی از جمله ساختمانی و سازه، مکانیک، لوله کشی، برق، ابزار دقیق، رنگ، عایق و سایرکارهای مرتبط با آن­هاست که به منظور احداث کار موضوع پیمان تا مرحـــــله پـــیش­راه­اندازی، با استفاده از مصالح و تجهیزات، در محل کارگاه به اجرا در می­آید.

به طور کلی تغییر در خصوص کارهای ساختمانی و نصب شامل کارهای اضافی و یا نقصانی است. منظور کارهای اضافی شامل افزایش مقادیر و کار جدید و منظور از کار نقصانی، کارهایی است میزان احجام انجام شده در آن­ها، کمتر از مقادیر مندرج در پیمان است که در ادامه­ی شیوه­ی محاسبه­ی هر یک را توضیح خواهیم داد؛

• در مواردی که قیمت کارهای اضافی و یا نقصانی در پیوست شماره ۲ موجود باشد، قیمت های مندرج در آن پیوست و روش ذکر شده در پیوست شماره ۳ برای محاسبات و پرداخت ملاک عمل است.
• در مواردی که قیمت کارهای اضافی و یا نقصانی در پیوست شماره ۲ موجود نباشد، قیمت های مندرج در فهرست بهای پایه سازمان برنامه و بودجه کشور و فهرست بهای اختصاصی دستگاه مرکزی کارفرما (همانند فهرست های بها وزارت نفت) ملاک عمل بوده و نحوه محاسبه و پرداخت نیز به شرح مندرج در پیوست شماره ۳ است.
• در صورتی که تعیین قیمت أقلام به شیوه­های فوق الذکر، امکان پذیر نباشد، کشف قیمت برمبنای مندرجات پیوست ۳ است. در این پیوست یعنی پیوست شماره ۳ پیمان های EPC، بایستی مواردی از جمله اعمال ضرایب، نحو اخذ استعلام و تجزیه بها، نحوه تعدیل پذیری و یا فاقد تعدیل بودن و سایر موارد تعیین شود.

در مواردی که کاهش و یا افزایش در خصوص کارهای طراحی و مهندسی مطرح باشد که قیمت آن ها در پیوست شماره ۱ پیمان (جدول تفکیک مبلغ پیمان، برای بخش های مختلف کار) و یا ساختار شکست قیمت (CBS) موجود باشد، حسب مورد بر مبنای قیمت های مندرج در پیوست شماره ۱ و یا ساختار شکست قیمت، مبانی قیمتی انتخاب گردیده و جهت چگونگی و شیوه پرداخت تغییرات بایستی مطابق روش ذکر شده در پیوست شماره ۳ (نحوه محاسبه و پرداخت مبلغ تغییر کارها)، محاسبات انجام شود.

لازم به ذکر است در پیوست ۳، کارفرما اختیار دارد براساس مبانی مورد نظر خود تعیین قیمت اقلام را با روش های مختلف از جمله ایجاد فرمول، استفاده از فهرست­های بها، کشف قیمت و … به ترتیبی که صلاح می­داند، تشریح نماید.

تنظیم گزارش تغییر کارها و سند دستور تغییر کار

پس از آن­که گزارش تغییر کارها مورد تهیه و در آن، تغییرات هزینه براساس توضیحات فوق الذکر محاسبه  گردید و سایر موارد دیگر همانند تغییر مدت پیمان نیز مشخص گردید، این گزارش ظرف مهلت ۱۴ روز برای کارفرما ارسال می­گردد. در این حالت یا طرفین نسبت به تغییرات توافق می­نمایند و یا اختلافاتی دارند که نسبت به تشریح هر یک و الزامات آن، در ادامه توضیح خواهیم داد.

• چنانچه طرفین در خصوص تغییرات هزینه و مدت پیمان ناشی از تغییر کارها و سایر موارد متاثر، توافق نمایند،‌باید ظرف مدت ۲۱ روز از تاریخ ارسال گزارش پیمانکار، «سند دستور تغییر کار» تهیه شود. سند دستور تغییر کار، سندی است که حاوی جزئیات کامل تغییر کارها و هر نوع تغییر در قیمت، مدت پیمان، کیفیت و یا دیگر موارد متاثر از تغییر کارها می­باشد که به امضای صاحبان امضای مجاز طرفین پیمان می­رسد. بنابراین پس از توافق طرفین، سند دستور تغییر کار تهیه و به امضای طرفین رسیده و جز ضمائم پیمان محسوب می­شود و برای طرفین پیمان نیز لازم الاجرا است.
• اما چنانچه طرفین پیمان در خصوص تغییرات هزینه و مدت پیمان ناشی از تغییر کارها ظرف مدت ۲۱ روز از تاریخ ارسال گزارش پیمانکار، به توافق نرسند، کارفرما باید انجام و یا عدم انجام تغییرات توسط پیمانکار را به وی ابلاغ نماید. در صورت دستور کارفرما مبنی بر اجرای تغییرات، به رغم عدم حصول توافق در مورد هزینه و مدت، پیمانکار موظف به انجام تغییرات است.

در صورتی که ظرف مدت ۴۲ روز از تاریخ ارسال گزارش پیمانکار، کماکان دو طرفین پیمان به توافق نهایی نرسند، موضوع به ماده ۷۵ یعنی حل اختلاف ارجاع داده و تا قبل از اعلام نظر از سوی حل اختلاف، پرداخت به پیمانکار براساس محاسبات کارفرما صورت می­پذیرد. بدیهی است پس از اعلام نظر از سوی کمیته دایمی پیشگیری و رسیدگی به اختلاف، طرفین می­توانند طبق آن نظر عمل نمایند.

عدم امکان پذیری انجام تغییرات توسط پیمانکار

ممکن است به دلایل متعدد از جمله دلایلی فنی و اجرایی، پیمانکار انجام تمام یا قسمتی از تغییر کار مورد درخواست کارفرما را امکان پذیر تشخیص ندهد. از جمله دلایل عدم امکان پذیری انجام تغییرات توسط پیمانکار می­تواند به شرح زیر باشد؛

• عدم امکان تامین مصالح و تجهیزات
• کاهش اساسی کیفیت کار طبق اسناد و مدارک فنی پیمان
• تناقض با الزامات رویه های HSE و رویه های مدیریتی کارفرما

در این حالت، پیمانکار موظف است در گزارش موارد مورد نظر خود را درج نماید و در صورتی که ظرف مدت ۲۱ روز از ارسال گزارش پیمانکار، بین طرفین پیمان توافق حاصل نشود، در این صورت اجرای تغییرات انجام نگردیده و موضوع بلافاصله به کمیته دائمی پیشگیری و رسیدگی به اختلاف مطابق با بند ۷۵-۱ ارجاع داده می­شود. چنانچه پس حل اختلاف موضوع ماده ۷۵، نظر پیمانکار مورد تایید قرار نگیرد، به تناسب روزهای تاخیر در اجرای تغییرات مورد درخواست کارفرما و به میزان درج شده در شرایط خصوصی مرتبط با ماده ۶۶، پیمانکار موظف به پرداخت خسارت به کارفرما می­باشد. اگرچه این تصریح در شرایط عمومی پیمان EPC به نظر محل ایراد است، چراکه اگر تاخیرات به وجود آمده در انجام کار، مربوط به فعالیتی باشد که در مسیر بحرانی پروژه نباشد، طبیعتا تاخیری در تاریخ تکمیل کار به وجود نیامده و خسارت تاخیر در اتمام به موقع کار یا قسمت های اصلی کار معنا ندارد.

انجام دوباره کاری ها و تبعات آن

دوباره کاری ها در پیمان ناشی از دو منشا زیر است؛

• دوباره کاری ناشی از قصور پیمانکار
• دوباره کاری ناشی از تحمیل نظر کارفرما

در حالت اول، تغییرات و دوباره کاری ناشی از قصور پیمانکار در انجام کارهای پیمان، جز تغییر کار تلقی نشده و پیمانکار موظف است این­گونه تغییرات را پس از تایید مشاور یا کارفرما، به هزینه خود و در مدت پیمان انجام دهد. بدیهی است در صورتی که مدت پیمان ناشی از چنین دوباره کاری هایی به تاخیر بیوفتد، مسئولیت تاخیر با پیمانکار است.

حالت دوم نیز مادامی رخ می­دهد که بنا به دستورات کارفرما و علی رغم نظر فنی پیمانکار، پیمانکار لاجرم کار مورد نظر را انجام داده، اما طبق نظر کمیته دائمی پیشگیری و رسیدگی به اختلاف، نظر کارفرما رد گردیده و بایستی کار مورد نظر، اصلاح گردد که رویه آن به شرح زیر است؛

• پس از آن­که اسناد و مدارک طراحی و مهندسی توسط پیمانکار برای تایید و تصویب کارفرما ارسال شد، کارفرما ظرف مدت ۱۴ روز از تاریخ دریافت اسناد و مدارک ارسالی پیمانکار، بایستی به یکی از دو روش زیر، عمل نماید؛
  • اعلام تصویب اسناد و مدارک دریافتی از سوی پیمانکار، همراه با عودت یک نسخه امضا شده از آن­ها
  • اعلام عدم تصویب اسناد و مدارک دریافتی به پیمانکار

در حالت دوم، دلایل کارفرما برای عدم پذیرش و یا اصلاحات پیشنهادی مورد نظر کارفرما بایستی به صورت یکباره برای پیمانکار ارسال گردد، پیمانکار نیز ظرف مهلت ۷ روز، اصلاحات مورد نظر کارفرما را اعمال نموده و مجددا برای تصویب کارفرما، ارسال می­دارد. در صورتی که پس از ارسال مجدد پیمانکار، طرف پیمان طی مدت ۱۴ روز به توافق نرسند، موضوع با نظر یکی از طرفین می­تواند به کمیته دائمی پیشگیری و رسیدگی به اختلاف ارجاع داده شود تا در مرجع فنی مورد بررسی قرار گیرد. در خلال این مدت پیمانکار موظف است کارها را طبق نظر کارفرما اجرا نماید. هرگاه نظر کمیته با دستور کارفرما تطابق نداشته باشد، نیاز به اصلاح و دوباره کاری از سوی پیمانکار است که در این صورت، کارفرما باید هزینه های اضافی ایجاد شده اعم هزینه های تغییر، دوباره کاری و اصلاح را به پیمانکار پرداخت نموده و در صورت نیاز، تمدید مدت پیمان نیز برای پیمانکار لحاظ شود.

تغییرات برمبنای پرداخت براساس فهرست مقادیر

به طور کلی شیوه پرداخت در پیمان ها EPC بایستی به صورت مقطوع پیش­بینی گردد و  حتی المقدور باید از پرداخت صورت وضعیت براساس فهرست مقادیر و بها در این نوع پیمان­ها اجتناب گردد اما حسب مورد ممکن است شیوه پرداخت در پیمانی به روش فهرست مقادیر (فهرست بها)، لحاظ گردیده باشد. در این صورت ملاک پرداخت به پیمانکار، به تناسب حجم عملیات و مقادیر کارهای انجام شده است.

در خصوص پرداخت به روش فهرست مقادیر دو حالت زیر حسب مورد ممکن است سبب تغییرات شود؛

• اختلاف مقادیر کار انجام شده با مقادیر برآوردی منضم به پیمان
• اختلاف مقادیر ناشی از انجام کارهای جدید

در حالت اول، ملاک پرداخـــت مقادیـــر کارهای انجام شده است، لکن نیاز به تنظیم «سند دستور تغییر کار» نمی­باشد.

در حالت دوم نیز ملاک پرداخت مقادیر کارهای انجام شده است، به این تفاوت که برای انجام تغییرات، الزامات بایستی «سند دستور تغییر کار» تنظیم گردد.