ماده 28 شرایط عمومی پیمان

مقدمه

یکی از ماده های مهم برای پیمانکاران و کارفرمایان در شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱)،  ماده ۲۸ با عنوان تحویل کارگاه است. تاریخ تحویل کارگاه، موعدی کلیدی برای طرفین پیمان است و در صورتی که تحویل کارگاه با تاخیر صورت پذیرد و یا بخشی از کارگاه امکان تحویل را نداشته باشد، خسارات و  حقوقی به پیمانکار تعلق می­گیرد که دانستن برای هر پیمانکار، کارفرما و مهندس مشاوری، الزامی است.در این مقاله از وبسایت همیار مترور به نکات مهم ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱) با عنوان تحویل کارگاه می­پردازیم.

تحویل کارگاه به پیمانکار

کارفرما پس از مبادله پیمان، تاریخ تحویل کارگاه را که نباید بیش تر از ۳۰ روز از تاریخ مبادله پیمان باشد، به پیمانکار اعلام می­دارد. در این صورت پس از حضور طرفین پیمان در موعد مقرر، صورت جلسه تحویل زمین با امضای نمایندگان مجاز طرفین پیمان تهیه گردیده وپیمانکار زمین را تحویل گرفته و اقدام به شروع کار می ­نماید.

البته کارفرما متعهد است کارگاه را بی عوض و بدون معارض تحویل پیمانکار دهد. در واقع منظور از بی عوض در این بند این است که تحویل کارگاه به پیمانکار، در ازای شرط خاصی نبوده و کارفرما مکلف است بدون طلب موضوع خاصی، کارگاه را تحویل دهد. اما در خصوص معارض موضوع مفصل­تر هست که در ادامه به تشریح آن خواهیم پرداخت؛

معارض در پیمان ها و پروژه های ساختمانی بدین معناست که شخصی حقیقی یا حقوقی در تعارض با کارفرماست و حل و فصل این تعارض نیز برعهده کارفرماست، برخی از انواع معارضات در پروژه ها به شرح زیر می­باشد؛

• عواض شهرداری
• حق ریشه و مستحدثات
• قرارگیری مسیر پروژه در زمین های تحت تملک مردم علی الخصوص در پروژه های راهسازی
• برخورد با فیبر نوری، لوله های آب، گاز و …

در صورت پیدایش معارض، ممکن است حسب مورد پروزه متوقف گردیده که در این صورت، پیمانکار می­تواند ادعای خسارت و ضرر و زیان را مطرح نماید که در ادامه مفصل به انواع خسارت ها و فرمول­های مربوطه خواهیم پرداخت.

نکته مهم آن که برخی از کارفرمایان در مفاد پیمان، وظیفه رفع معارض را برعهده پیمانکار گذاشته و باتوجه به این عمل، اذعان دارند خسارتی به پیمانکار در خصوص معارضات و توقفات ایجاد شده، تعلق نمی­گیرد، چراکه رفع معارض جز تعهدات پیمانکار است. دقت نمایید، مطابق با لایحه قانونی نحوه خرید اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی، عمرانی و نظامی دولت، مصوب ۱۳۵۸ و آخرین اصلاحات مربوطه، تحصیل اراضی برعهده دستگاه اجرایی (کارفرما) بوده و از تعهدات پیمانکار خارج است. در نتیجه شرط پیش­بینی شده باطل است و برای پیمانکار تعهدی ایجاد نمی­نماید، بدیهی است در صورت وقوع موضوع پیش­گفته مواردی از جمله توقف کار و … ایجاد گردد، خسارت های مربوط مطابق با ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان، به پیمانکار پرداخت می­شود.

۴ حالت تحویل کارگاه و خسارت های مربوط

• تحویل به موقع کارگاه

کارفرما به موقع کل کارگاه را تحویل می­نماید. در این صورت پروژه شروع گردیده و بدون هیچ مشکل و ادعایی، پیمانکار روند انجام کار را پیش خواهد برد.

• عدم تحویل کل کارگاه پیش از صورت جلسه­ ی تحویل زمین

کارفرما پیش از صورت جلسه تحویل زمین، نمی تواند هیچ قسمت از کارگاه را تحویل دهد و مدت تاخیر در تحویل کارگاه بیش از ۳۰ روز باشد، خسارت هایی به شرح زیر به پیمانکار تعلق می­گیرد.

• ماهانه مبلغی معادل ۲.۵ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه

همانطور که باید بدانید، از حاصل تقسیم «مبلغ اولیه پیمان» مندرج در ماده ۳ موافقت­نامه پیمان به  «مدت اولیه پیمان» مندرج در ماده ۴ موافقت نامه، متوسط کارکرد فرضی ماهانه بدست می­آید. در صورتی که مبلغ اولیه پیمان برابر با ۱ میلیارد تومان باشد و مدت اولیه پیمان برابر با ۱۰ ماه شمسی باشد، متوسط کارکرد فرضی ماهانه، ۱۰۰ میلیون تومان است. ۲.۵ درصد مبلغ یادشده، به ازای هر ماه تاخیر در تحویل کارگاه، به پیمانکار به عنوان خسارت تعلق می­گیرد.

دقت نمایید، حداکثر خسارت تاخیر در این حالت برای مدت ۳۰ درصد مدت پیمان یا ۶ ماه هرکدام که کمتر است،‌ به پیمانکار تعلق می­گیرد. در واقع اگر مدت پیمان (مدت اولیه + تاخیرات مجاز) را برابر با ۱۰ ماه در نظر بگیریم، ۳۰ درصد عدد مزبور برابر با ۳ ماه است، حال با مقایسه ۳ ماه و ۶ ماه، بدیهی است ۳ ماه مدت زمان کمتری است، در نتیجه حداکثر به میزان ۳ ماه، خسارت به پیمانکار تعلق می­گیرد.

در صورتی که پس از انقضای مدت یادشده، پیمانکار مایل به ادامه کار نباشد، با اعلام پیمانکار، قرارداد مطابق با ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان، خاتمه پیدا می­کند.

شاید جالب باشد بدانید، چرا به میزان حداکثر ۲.۵ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه، به پیمانکار خسارت تعلق می­گیرد و چرا ۵ درصد یا ۶ درصد در نظر گرفته نشده است؟

در حالت یادشده، باتوجه به این­که تحویل زمینی صورت نپذیرفته، در نتیجه صرفا دفترمرکزی پیمانکار درگیر پروژه مربوط می­باشد و حدودا باتوجه به آنالیز ضریب بالاسری، ۲.۵ درصد مرتبط با هزینه های دفترمرکزی پیمانکار است، بدین واسطه خسارت مزبور به  ۲.۵ درصد محدود شده است.

• عدم تحویل کل یا بخشی از کارگاه پس از صورت جلسه­ ی تحویل زمین

پس از تنظیم صورت جلسه­ی تحویل زمین،  کارفرما نمی­تواند تمام یا بخشی از کارگاه را تحویل پیمانکار دهد. فرض نمایید تحویل زمین صورت پذیرفته اما به واسطه رجوع عوامل شهرداری، انجام عملیات اجرایی توسط پیمانکار، امکان پذیر نیست، در واقع در این حالت معارض شهرداری وجود دارد. حال این معارض می­تواند کل کارگاه را درگیر نماید و یا بخشی از کارگاه. چنین حالتی را اصطلاحا تعلیق در کار نامیده که در ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان، مفصل در این باره توضیح داده شده است. در این حالت نیز خسارتی به شرح زیر به پیمانکار تعلق می­گیرد.

• ماهانه معادل ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه
• هزینه خواب ماشین آلات و تجهیزات
• حفاظت و حراست
• تجهیز کارگاه مستمر حسب مورد
• و …

نکته مهم آن­که در صورتی که بخشی از کارگاه پس از صورت جلسه تحویل زمین، قابل تحویل به پیمانکار نباشد، به تناسب بخش متوقف شده، خسارت های فوق به پیمانکار تعلق می­گیرد.

دقت نمایید، مطابق با ماده ۴۹ شرایط عمومی پیمان،  مدت تعلیق اجباری که توسط کارفرما می­تواند ابلاغ شود، برابر با ۳ ماه بوده و در صورتی که تعلیق بیش از ۳ ماه ضروری باشد، کارفرما می­تواند با موافقت پیمانکار، مدت تعلیق را یک­بار  و حداکثر سه ماه دیگر، افزایش دهد.

در نتیجه حداکثر میزان خسارت در این حالت نیز، برای مدت ۶ ماه  بوده و پس از آن، خاتمه پیمان حاکم می­گردد. البته لازم به ذکر است در صورتی که پیمانکار با افزایش مدت تعلیق برای سه ماه دیگر، موافقت ننماید، پیمان در پایان ۳ ماه خاتمه یافته و ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان حاکم می­گردد. بدیهی است در این حالت، حداکثر میزان خسارت برای مدت ۳ ماه قابل محاسبه و پرداخت است.

شاید جالب باشد بدانید، چرا به میزان حداکثر  ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه، به پیمانکار خسارت تعلق می­گیرد و نسبت به حالت قبلی که ۲.۵ درصد بود، چرا این درصد بیشتر شده است؟

همانطور که پیش تر اشاره شد، در حالت قبلی،‌صرفا دفترمرکزی پیمانکار با پروژه درگیر است، اما در حالت جدید، پیمانکار وارد پروژه گردیده و نیروهای کارگاهی خود را مستقر نموده است، در این حالت علاوه بر دفترمرکزی، دفتر کارگاهی نیز با پروژه درگیر می­شود، از آنجایی که  باتوجه به آنالیز ضریب بالاسری، ۷.۵ درصد نیز برای هزینه های کارگاهی پیمانکار در نظر گرفته می­شود، بدین واسطه در مجموع، خسارت مزبور به  ۱۰ درصد افزایش یافته است.

• عدم تحویل بخشی از کارگاه پیش از صورت جلسه ی تحویل زمین

در صورتی که کارفرما پیش از صورت جلسه ی تحویل زمین، بخشی از کارگاه را به ترتیبی تحویل ندهد که پیمانکار بتواند کار را طبق برنامه زمان بندی تفصیلی انجام دهد، و مدت تاخیر در تحویل کارگاه، بیش از یک ماه باشد. مطابق با رابطه زیر، خسارتی به پیمانکار تعلق می­گیرد.

خسارت تحویل بخشی از کارگاه براساس ماده ۲۸ شرایط عمومی پیمان

در مورد رابطه فوق و منطق محاسبات آن کمی صحبت کنیم؛

عدد ۷.۵ متوسط کارکرد فرضی ماهانه بدین واسطه در نظر گرفته شده است که در این حالت که بخشی از کارگاه تحویل نگردیده است، پیمانکار تمام قد و در تمام جبهه ها با پروژه درگیر نیست، پس هزینه های پیمانکار به تناسب تقلیل پیدا می­کند، اگر بخاطر داشته باشید، در حالتی که پس از تحویل زمین، کل کارگاه به پیمانکار تحویل نمی­شد، به میزان ۱۰ درصد متوسط کارکرد فرضی ماهانه، خسارت به پیمانکار تعلق می­گیرد، اما در این حالت باتوجه به این­که بخشی از کارگاه از بدو شروع پروژه به پیمانکار تحویل نمی­گردد، پیمانکار نیز به تناسب بخش های تحویل شده،‌ نیروهای خود را مستقر کرده، در نتیجه میزان خسارت به جای ۱۰ درصد  به ۷.۵ درصد تقلیل یافته است.

در بخشی از رابطه حاصل تقسیم «مبلغ کارهایی که در تحویل محل اجرای آن تاخیر شده است» به «مبلغ اولیه پیمان» در نظر گرفته شده است. در واقع فرمول محاسبه می­کند به نسبت مبلغ اولیه پیمان، چه مبلغی از کار متوقف شده تا بر این اساس، خسارت محاسبه گردد. بدیهی است در صورتی که فرضا در یک پروژه با مبلغ اولیه پیمان برابر ۱۰ میلیارد تومان، مبلغ کارهایی که در تحویل محل اجرای آن تاخیر شده است برابر با ۱ میلیارد تومان باشد، پیمانکار به میزان ۱۰ درصد درگیری کمتری دارد، در نتیجه به همین میزان نیز از هزینه های بالاسری و نیروهای مربوطه، کاهش می­یابد. حال اگر محل کارهایی که در تحویل محل اجرای آن تاخیر شده است، برابر با ۵ میلیارد باشد، به میزان ۵۰ درصد درگیری پیمانکار کمتر شده است. لذا فرمول مربوط با محاسبه مبلغ کارهای متوقف شده به مبلغ اولیه پیمان، تناسبی برای محاسبه خسارت در نظر گرفته است.

نکته مهم  آن­که دقت نمایید، در صورتی که پیمانکار در محل های تحویل شده قبلی، تاخیر غیرمجاز داشته باشد، هیچ گونه خسارتی از بابت تاخیر در تحویل بخشی از کارگاه، به پیمانکار تعلق نمی­گیرد.

همچنین حداکثر خسارت تاخیر در این حالت برای مدت مازاد بر یک ماه، حداکثر تا  ۳۰ درصد مدت پیمان یا ۶ ماه هرکدام که کمتر است،‌ به پیمانکار تعلق می­گیرد. پس از انقضای مدت یادشده، ۲ حالت زیر حادث می­شود؛

• اگر مبلغ کارهای پیش بینی شده در محل های تحویل نشده، تا ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، پیمانکار می تواند با اطلاع قبلی ۱۵ روزه، آن قسمت از کار را از تعهدات خود حذف کند.
• ولی اگر مبلغ کارهای پیش بینی شده در محل های تحویل نشده، بیش از ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان باشد، پیمانکار می تواند اعلام خاتمه پیمان را طبق ماده ۴۸ مطرح نماید.

پیمانکاران دقت نمایند، در صورتی که در محل هایی که تحویل آن ها بیش از مدت پیش گفته (۶ ماه یا ۳۰ درصد مدت پیمان، هر کدام که کمتر است)، تاخیر شده است، عملیات اجرایی را شروع نمایید، حق حذف تعهدات در آن قسمت از کار را از خود سلب می نمایید.

منابع

• دوره جامع امورقراردادها (مولف مهندس محمد کرایلو)
• مطالعات، تحقیقات و تجربیات مهندس کرایلو
• کتاب شرح تفصیلی پیمان (مولف استاد اسماعیلی هریسی)
• شرایط عمومی پیمان (نشریه ۴۳۱۱)