مقدمه
در مقاله «پیمان‌های سرجمع و هرآنچه باید در مورد قراردادهای سرجمع بدانید» به طور مفصل و کاربردی نکات مهم این نوع قراردادها را تشریح کردیم. پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را مطالعه نمایید.
اما یکی از مهم‌ترین ماده‌های مربوط به پیمان‌های سرجمع، ماده ۱۳ با عنوان تغییرات است. در این مقاله قصد داریم پیرو تغییرات در پیمان‌های سرجمع، نحوه‌ی محاسبه کاهش مقادیر، افزایش مقادیر، قیمت‌های جدید و دعاوی مربوطه نکات کارامدی را در اختیار شما مخاطبین گرامی قرار دهیم.
نگاه اجمالی با سرفصل های اصلی مقاله
طریق پرداخت‌ها در پیمان‌ها سرجمع
در پیمان‌های سرجمع طریق پرداخت بر دو نوع است. پرداخت‌های مربوط به صورت وضعیت‌های موقت مطابق با ساختارشکست (پیوست شماره ۲) صورت می‌پذیرد. ساختار شکست کار یا (WBS) که مخفف اصطلاح Work Breakdown Structure می باشد، در واقع ساختاری است که توسط آن عملیات های اجرایی پروژه به صورت سلسله مراتبی مرتب گردیده و نمایانگر فعالیت های پروژه می باشد. در واقع با استفاده از ساختار شکست کار، فرآیندها و فعالیت هایی تحویل شدنی در پروژه مشخص می گردد. برای مثال در پروژه ای ساختمانی مراحل کلی کار شامل، تجهیزکارگاه، خاکبرداری، فونداسیون، اسکلت، سقف سازی و … می باشد در واقع مراحل فوق، مراحل کلی اجرای کار است که هرکدام به فعالیت های کوچکتری تقسیم بندی می گردد، برای مثال مرحله اجرای فونداسیون شامل اجرای بتن مگر، آرماتوربندی فونداسیون، قالب بندی و بتن ریزی می باشد که در ساختار شکست کار همانند تصویر زیر پیشبینی می گردد.
نمونه‌ی ساختارشکست در پیمان‌های سرجمع
و نهایتا پرداخت قطعی که مربوط به صورت وضعیت قطعی است، برمبنای جدول بند الف ماده ۱۲ محاسبه و ملاک پرداخت قرار می‌گیرد.
جدول بند الف ماده ۱۲ پیمان‌های سرجمع – ملاک پرداخت قطعی
۳ اصل مهم در مورد تغییر در پیمان‌های سرجمع
اصل شماره ۱) در صورتی که در سطوح نقشه‌های منضم به پیمان تغییری داده نشود و همان نقشه‌های زمان مناقصه ملاک اجرا باشد، مقادیر مندرج در جدول بند الف ماده ۱۲، ملاک پرداخت قطعی است و هرگونه ادعایی از بابت تغییر قابل پذیرش نیست.
اصل شماره ۲) در صورت مغایرت احتمالی سطوح نقشه‌های منضم به پیمان با مقادیر مندرج در جدول بند الف ماده ۱۲، پرداخت قطعی بر مبنای مقادیر مندرج در جدول بند الف ماده ۱۲ صورت می‌پذیرد. حتی در شرایطی که سطوح نقشه‌های منضم به پیمان، متراژی بیشتر یا کمتر از مقادیر درج شده در جدول بند الف ماده ۱۲، داشته باشد، هرگونه کاهش یا افزایش کار قابل پذیرش نبوده و هرگونه ادعایی از بابت تغییر قابل پذیرش نیست.
اصل شماره ۳) تغییر و محاسبه‌ی تغییرات در پیمان‌های سرجمع زمانی پذیرفته می‌شود که در نقشه‌ها و مشخصات فنی منضم به پیمان، تغییراتی داده شود که این تغییرات برحسب ماده ۱۳ که در ادامه به آن خواهیم پرداخت مورد محاسبه قرار می‌گیرند.
ماده ۱۳ – تغییرات – در پیمان‌های سرجمع
تغییرات در پیمان‌های سرجمع به ۵ دسته زیر قابل تقسیم است که در ادامه به تفصیل به تشریح هر یک می‌پردازیم؛
- افزایش متراژ
- تغییر مربوط به جزئیات کار
- قیمت‌های جدید
- کاهش کاری
- حذف کارها
- جدول بند الف ماده ۱۲ پیمان‌های سرجمع – ملاک پرداخت قطعی؛
در جدول الف ماده ۱۲ پیمان‌های سرجمع، مبلغ زیرپروژه‌های قرارداد به تفکیک متراژ کار درج می‌شود.
حال در صورتی که در حین پیمان، تغییری در متراژ کارهای مورد نظر در پیمان ایجاد گردد، بهای این تغییرات برمبنای نرخ پیمان محاسبه می‌گردد. فرضا ساختمان ۱۰۰ مترمربعی به ۲۰۰ مترمربع تغییر می‌نماید. در این حالت با همان مبلغ مندرج در ستون «هزینه واحد»، تغییرات مورد پرداخت قرار می‌گیرد. در این باره استعلام زیر از سوی دفتر نظام فنی و اجرایی کشور منتشر گردیده است.
- تغییر مربوط به جزئیات کار؛
در صورتی که تغییر مربوط به جزئیات کار باشد، طبق بهای واحد ردیف‌های‌فهرست منضم به پیمان و اعمال ضرایب متعلقه به پیمان به حساب پیمانکار منظور می شود. فرض نمایید در یک ساختمان بنا به تغییراتی که در طراحی معماری رخ داده، به جای سرامیک در کف، بایستی سنگ اجرا شود. در این صورت جزئیات کار تغییر نموده است که براساس ردیف‌های فهرست منضم به پیمان و ضرایب متعلقه پرداخت‌ها صورت می‌پذیرد. در این حالت چون جزئیات از کار کاهش یافته است، بایستی کاهش کار برای پیمانکار منظور شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
- قیمت‌های جدید؛
ممکن است در حین پیمان کاری به پیمانکار ابلاغ شود که در فهرست‌بهای منضم به پیمان دارای بهای واحد نباشد. لذا قیمت کارهای جدید ابلاغی که بهای واحد آن ها در فهرست بهای منضم به پیمان موجود نیست، با استفاده از نرخ واقعی زمان و محل اجرا و صرفا با اعمال ضریب بالاسری تعیین می شود.
- کاهش‌کاری و حذف کارها؛
در مواقعی ممکن است بخشی از کار حذف شود و یا کاهش کاری در بخشی از کارها به پیمانکار ابلاغ شود، در این صورت بهای تغییرات به شرح زیر محاسبه می‌شود.
- در صورتی که فعالیت مندرج در ساختار شکست به طور کامل حذف شود. عینا مطابق با درصد تعیین شده در ساختارشکست، کاهش کاری محاسبه و از پیمانکار کسر می‌گردد.
- لکن در صورتی که کار کسر شده کمتر از درصد فعالیت مربوطه در ساختار شکست باشد، برای مثال فعالیت بتن ریزی با مقدار ۳ درصد وزنی ریالی در ساختار شکست تعیین شده که ۵۰ درصد آن کاهش می‌یابد، در این حالت براساس فهرست‌بهای منضم به پیمان، صرفا در تعیین دقیق وزن اجرای فعالیت‌هایی که کسر می‌شود، استفاده می‌شود.
نکات ویژه در خصوص تغییرات در پیمان‌های سرجمع
نکته شماره ۱؛ در صورتی که در ساختار شکست و برآورد منضم به پیمان، عملیات اجرایی مشخصی دارای فعالیت و بهای واحد باشد، اما هیچ اثری از این عملیات در نقشه‌ها و مشخصات فنی منضم به پیمان نباشد، در این صورت فعالیت مزبور در حکم کار جدید پذیرفته شده و در قالب اضافه کاری مطابق با ماده ۱۳ پیمان‌های سرجمع، ملاک پرداخت قرار می‌گیرد.
استعلام مربوط به ماده ۱۳ پیمان‌های سرجمع – تغییرات
نکته شماره ۲؛ قرینه نکته شماره ۱ نیز حاکم است. به این صورت که اگر در ساختار شکست و برآورد منضم به پیمان، عملیات اجرایی مشخصی دارای فعالیت و بهای واحد نباشد، اما در نقشه‌ها و مشخصات فنی منضم به پیمان جزئیات کار مشخص شده باشد، در این صورت فعالیت مزبور در حکم کار جدید قرار نگرفته و پیمانکار مکلف به انجام آن کار هست و هیچ گونه مبلغ مجزایی قابل پرداخت نیست.
نکته شماره ۳؛ در صورتی که در انجام بخشی از کار، نقشه‌ها و جزئیات اجرا منضم به پیمان نباشد، مشخصات فنی و عمومی منتشره از سوی سازمان مدیریت و برنامه کشور (که به استناد بند ج ماده ۲ پیمان، منضم به پیمان تلقی می‌گردد) ملاک عمل است. لذا در صورتی که کار مورد نظر در مشخصات فنی و عمومی منتشره از جمله نشریه ۵۵ دارای جزئیات کامل باشد، پیمانکار بایستی هزینه‌های مربوط را در قیمت پیشنهادی لحاظ نماید و از این بابت درخواست اضافه کاری نمی‌تواند مطرح نماید. لکن نکته حائز اهمیت آن است، اگر کار مورد نظر برحسب ویژگی‌ها و پارامترهای هر پروژه، متغیر است. بنابراین باتوجه به آن‌که پیمانکار مسئولیتی در قبال طراحی و محاسبات پروژه ندارد، لذا ادعای اضافه کاری قابل پذیرش است.
نکته شماره ۴؛ در صورتی که در ساختارشکست پیمان‌های سرجمع فعالیتی با عنوان فلاشینگ، حفاظ نرده و چارچوب فلزی با درصد وزنی ریالی ۳.۸۴ قید شود و از بابت چارچوب فلزی در نقشه‌ها و مشخصات فنی، جزئیات کامل ذکر شده است، لکن بابت فلاشینگ و حفاظ نرده هیچ‌گونه جزئیاتی وجود ندارد. بدیهی است باتوجه به آن‌که مبنای قیمت پیشنهادی پیمانکار در پیمان های سرجمع، نقشه و مشخصات فنی است و از بابت بابت فلاشینگ و حفاظ نرده در نقشه‌ها و مشخصات فنی منضم به پیمان، جزئیاتی در نظر گرفته نشده است، بنابراین در قیمت پیشنهادی پیمانکار، موارد فوق الذکر لحاظ نشده و اکنون بایستی مطابق با ماده ۱۳ پیمان‌های سرجمع، اضافه کاری محاسبه و پرداخت شود.
اما نکته حائز اهمیت آن است، کل درصد مندرج در ساختارشکست بابت فعالیت فلاشینگ، حفاظ نرده و چارچوب فلزی که معادل ۳.۸۴ است بایستی به پیمانکار پرداخت شود و هرگونه کاهش یا کسرکاری از این بابت از سوی کارفرما نمی‌تواند مطرح شود. چراکه فرض نمایید به طور کلی هیچ‌گونه تغییری در نقشه‌ها و مشخصات فنی ایجاد نگردد. بنابراین پیمانکار موظف به اجرای کار طبق نقشه‌هایی است که در آن بابت فلاشینگ و حفاظ نرده، جزئیاتی وجود ندارد. بنابراین مطابق با تبصره ۱ بند د ماده ۱۲ پیمان های سرجمع، در صورتی که در سطوح نقشه‌های منضم به پیمان تغییری داده نشود و همان نقشه‌های زمان مناقصه ملاک اجرا باشد، مقادیر مندرج در جدول بند الف ماده ۱۲، ملاک پرداخت قطعی است. بنابراین هرگونه کاهش کار به پیمانکار نمی‌توان اعمال نمود. حال آن بخش مربوط به فلاشینگ و حفاظ نرده، در صورتی که مورد نیاز اجرای کار باشد و توسط کارفرما ابلاغ به انجام شود، بایستی در قالب ماده ۱۳ – تغییرات پرداخت شود.
منابع
- پیمان اجرای کارهای ساختمانی به روش سرجمع – ویرایش ۱۳۹۶
- استعلام های صادره از سازمان برنامه و بودجه کشور
