مقدمه
در هر پروژه عمرانی، از ساخت یک ساختمان ساده گرفته تا توسعه میدان‌های نفتی و طرح‌های زیرساختی بزرگ، قراردادها قلب تپنده‌ی تعاملات بین کارفرما، مشاور و پیمانکار هستند. در دل همین قراردادها، کارشناسان و سرپرستان امورقراردادها (کارشناسان و سرپرستان پیمان و رسیدگی – مدیر امورقراردادها – مدیر پیمان و رسیدگی – رئیس امور قراردادها) حضور دارند؛ اشخاصی که وظیفه اصلی آن‌ها، فقط نوشتن متن‌های خشک حقوقی نیست، بلکه باید بتوانند بین نیازهای پروژه، قوانین و مقررات، و منافع هر طرف تعادل برقرار کنند.
با توجه به رشد روزافزون پروژه‌های عمرانی و الزامات حقوقی پیچیده‌ای که این پروژه‌ها به همراه دارند، نقش این افراد (کارشناس و سرپرست امورقراردادها) بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است، چراکه این متخصصان باید هم با زبان فنی پروژه آشنا باشند و هم قواعد و الزامات مندرج در شرایط عمومی پیمانها، دستورالعملها، بخشنامه ها و مباحث حقوقی را مسلط باشند.
در این مقاله به سراغ معرفی کامل مسیر شغلی کارشناس و سرپرست امورقراردادها این شغل رفته‌ایم. شرح وظایف مسیر شغلی کارشناس و سرپرست امورقراردادها ، مهارت‌ها و تخصص‌های مورد نیاز، فرصت‌های شغلی و بازار کار آن، و همین‌طور وضعیت حقوق و مزایای کارشناس و سرپرستان امورقراردادها را بررسی می‌کنیم تا بتوانید با دیدی روشن‌تر وارد این مسیر شوید یا نیروهای حرفه‌ای‌تری در این حوزه جذب کنید. همچنین نقشه راه تبدیل شدن به یک متخصص در زمینه امورقراردادها را تشریح خواهیم کرد.
لازم به ذکر است حوزه‌ی امور قراردادها با عناوینی همچون امور پیمانها، واحد پیمان و رسیدگی نیز شناخته میشود.
جایگاه امورقراردادها و پیمان رسیدگی در شرکت‌ها!
«کارفرما، پیمانکار، مشاور، بهره بردار و کلیه‌ی ارکان پروژه به متخصصان امورقراردادها نیاز دارند.»
ابتدا باید به این نکته اشاره داشت، جایگاه شغلی متخصصان امورقراردادها، محدود به شرکتهای پیمانکاری، مهندسان مشاور و کارفرما نیست. بلکه کارخانجات تولیدی و تامین کنندگان، فروشندگان و پیمانکاران جز و به طور کلی کلیه‌ی ذینفعان به متخصصان این حوزه نیاز دارند.
برای مثال کارخانه ساخت ترانس، برای قراردادهای ساخت و فروش ترانس‌های برق، نیاز به یک متخصص امورقراردادها دارد. بنابراین محدودیت فعالیت در این حوزه برای متخصصان قابل توجه است.
اما به طور اختصاصی اگر بخواهیم در خصوص صنعت احداث و پروژه های عمرانی، توضیحات را ادامه بدهیم، باید گفت از آنجاکه سازمان‌ها و شرکتهای درگیر با پروژه‌های عمرانی و صنعت احداث، به تخصص‌های مرتبط با امورقرارداد و پیمانها علاوه بر کارگاه در دفترمرکزی نیز نیاز دارند. بنابراین در انتخاب مسیر شغلی بایستی دقت نمود که انتخاب شما کارگاه است و یا دفترمرکزی.
بدیهی است که وظایف این حوزه در کارگاه نسبت به دفترمرکزی متفاوت است که نسبت به تشریح هر یک در ادامه توضیحات کاربردی ارائه خواهیم کرد.
عناوین شغلی امورقراردادها – پیمان و رسیدگی در کارگاه
در پروژه‌های عمرانی، باتوجه به رویکرد هر سازمان و صلاحدید مدیرپروژه و عرف صنعت، چارت سازمانی (Organization Chart) تدوین میگردد که در آن ارکان کلیدی پروژه (Key Person)، سلسله مراتب سازمانی، شیوه ارتباطات سازمانی و … مشخص و تعیین میگردد. نمونه از چارت کارگاهی یک شرکت پیمانکاری را در ادامه مشاهده می‌کنید.
چارت کارگاهی یک شرکت پیمانکاری
بدیهی است یک نسخه واحد برای تدوین چارت وجود نداشته و هر شرکت/سازمان بسته مشخصات و الزامات پروژه، نوع کار، عرف صنعت، نحوه‌ی مدیریت ارکان دفترمرکزی، تجربیات مدیرپروژه و …، چارت پروژه مورد نظر را تدوین و تعیین می‌کند.
در چارت کارگاهی معمولا در زمینه پیمان و رسیدگی (امورقراردادها)، جایگاه های زیر فعالیت دارند؛
- سرپرست پیمان و رسیدگی (سرپرست امور قراردادها)
- کارشناس پیمان و رسیدگی (کارشناس امور قراردادها)
عناوین شغلی امور قراردادها در دفترمرکزی
بر خلاف افراد شاغل در کارگاه که اختصاصا مربوط به یک پروژه هستند و خدمات آن‌ها محدود به همان پروژه است، افراد شاغل در دفترمرکزی با تمام پروژه‌های شرکت ارتباط داشته و مسئولیت پشتیبانی، نظارت، هدایت و راهبری بر امور کارگاه ها و پروژه های شرکت را عهده‌دار هستند.
بدیهی است هر شرکت یا سازمان باتوجه به رویکرد سازمانی، نوع و مشخصات پروژه‌های درگیر در آن، صلاحدید مدیریت عامل و مدیران ارشد و عرف صنعت، دارای چارت سازمانی (Organization Chart) است که در آن ارکان کلیدی پروژه (Key Person)، سلسله مراتب سازمانی، شیوه ارتباطات سازمانی و … مشخص و تعیین میگردد. نمونه از چارت دفترمرکزی یک شرکت پیمانکاری را در ادامه مشاهده می‌کنید.
چارت دفترمرکزی یک شرکت پیمانکاری
بدیهی است، نمی‌توان یک چارت سازمانی را برای تمام شرکت‌ها الزام نمود و هر سازمان، چارت اختصاصی خود را تعیین و تدوین می‌نماید. اما به طور کلی می‌توان اذعان داشت، ارکان واحد امورقراردادها در دفترمرکزی، شامل یک سرپرست و چند کارشناس است.
لازم به ذکر است در برخی از شرکت‌ها و سازمان‌ها، برخی از متخصصان وظیفه تهیه قراردادها را برعهده دارند، برخی دیگر وظیفه نظارت و رسیدگی‌ها در حین اجرا را برعهده دارند. برخی دیگر از سازمان‌ها علی‌الخصوص شرکت‌هایی که در حوزه‌ی پیمان‌های P و یا EPC فعالیت دارند، برای قراردادهای تامین کالا و تجهیزات، کارشناس مجزا و مستقل در نظر می‌گیرند.
وظایف واحد امورقراردادها (پیمان و رسیدگی) چیست؟
اگر بخواهیم مهم‌ترین وظایف واحد امور قراردادها را نام ببریم، به موارد زیر می‌توان اشاره شد؛
- بررسی اسناد مناقصاتی که شرکت به عنوان مناقصهگر محسوب میشود با تعامل واحد مناقصات.
- تهیه و تولید اسناد مناقصاتی که شرکت مناقصه گزار محسوب میشود با تعامل واحد مناقصات.
- پیگیری و نظارت بر قیمت پایه (پیش فراخوان) جهت برگزاری مناقصه با همکاری واحد دفترفنی و واحد مناقصات.
- تعیین مناقصاتی که لازم است به صورت دو مرحله ای برگزار گردد با تعامل واحد مناقصات.
- تهیه و بررسی اسناد پیمانی پیمانکاران جز، تولیدکنندگان، فروشندگان و …
- پایش اسناد پیمانی در حین پیمان.
- بررسی و پیگیری امور مرتبط با تضامین معاملات، موضوعات بیمه و مالیات با تعامل معاونت مالی.
- تعیین استراتژی جهت کاهش مبلغ بیمه پیمانها با تعامل معاونت مالی.
- تهیه مکاتبات و مستندسازی از منظر دفترمرکزی و کارگاهها و تعامل با واحد DCC و برنامه ریزی و کنترل پروژه.
- بررسی و پایش حقوقی پیمان ها.
- حضور در جلسات مرتبط با ذینفعان پیمانها.
- بررسی مدارک کمیسیون معاملات و مناقصات برگزار گشته در کارگاه.
- بررسی پیمانی صورت وضعیت ارسالی از طرف پیمانکاران و تطبیق آن با مفاد پیمان ها و تایید آن.
- نظارت و رسیدگی به مسائل و مشکلات پیمانکاران و تهیه آمار و گزارش مستمر و ادواری پیرامون تنوع و حجم فیزیکی و مالی پیمان های منعقده.
- تهیه ساختار و فرمتهای استاندارد مورد نیاز.
- شناسایی اختلافات و دعاوی پیمانها و مشارکت در تهیه لوایح ضرر و زیان و تاخیرات.
وظایف کارشناس امور قراردادها
هر کارشناس امورقراردادها بایستی ۸ مهارت و تخصص مهم به شرح زیر دارد؛
- شناخت انواع قراردادها و تدوین PDS پروژه
به دلیل متفاوت بودن، پیچیدگی و خاص بودن شرایط پروژه ها، آمادگی سازمان کارفرما، سوابق قبلی پیمانکاران، وضعیت مالی کارفرما، تعهدات قراردادی، نحوه تامین مالی متفاوت در هر پروژه، نحوه پرداخت های متفاوت و دلایل قابل توجه دیگر که ثابت می‌کند برای تمامی پروژه ها نمی‌توان یک قرارداد ثابت (برای مثال بر مبنای نشریه 4311 – شرایط عمومی پیمان و یا بخشنامه انعقاد قرارداد به روش سرجمع) در نظر گرفت. در این راستا یک کارشناس امورقراردادها بایستی انواع قراردادهای امانی و پیمانی را به طور کامل مسلط باشد، مزایا و معایب انواع قراردادها از جمله PC، DB، EPC، BOT و … را دانسته تا بتواند سیستم تحویل پروژه را به خوبی تدوین نماید. شاید جالب باشه که بدانید، انتخاب صحیح سیستم تحویل پروژه یا همان Project Delivery System می تواند هزینه های پروژه را ۵ تا ۳۳ درصد کاهش دهد.
- تسلط بر اجزای قرارداد
یک کارشناس واحد پیمان و رسیدگی یا امور قراردادها، بایستی به تک تک مواد و مفاد اجزای قرارداد که به طور معمول شامل؛ موافقت نامه، شرایط عمومی، شرایط خصوصی و پیوست ها میباشد، مسلط باشد. در نتیجه بایستی تفسیر شرایط عمومی پیمان را به خوبی تسلط داشته باشید، تا بتوانید، قرارداد درستی را تدوین کنید، البته تسلط بر شرایط عمومی پیمان صرفا برای تنظیم قرارداد نیست، بلکه در حین پیمان با تسلط بر موضوعات یادشده، تکالیف و تعهدات قراردادی را به طور دقیق انجام میدهید، در برخورد با مشکلات و اختلافات احتمالی با برداشت صحیح از مفاد قرارداد، پاسخ های دقیقی را ارائه مینمایید تا از حقوق شرکت یا سازمان خود دفاع کنید.
- اسناد مالی و غیرمالی مناقصه
تهیه اسناد مناقصه از منظر اسناد مالی و غیرمالی، یکی از وظایف ابتدایی کارشناس امور پیمانها در شرکت های مهندسان مشاور، سازمان های کارفرمایی و شرکت های پیمانکاری می باشد. البته اگر در شرکت های پیمانکاری فعالیت داشته باشید، یک سری مهارت نیاز دارید و اگر در شرکت های مهندسان مشاور یا سازمان های کارفرمایی، مشغول باشید، یک سری مهارت دیگر. این نکته نیز حائز به اهمیت است، تهیه اسناد مناقصه عمدتا یک کار مشترک کارشناسان امور پیمان ها و کارشناسان دفترفنی و کارشناسان واحد مناقصات میباشد.
- اسناد مالی و غیرمالی مناقصه از منظر کارشناس کارفرما یا مهندسان مشاور:
در این مرحله شما بایستی بر متره و برآورد و فهرست بها تسلط کافی را داشته باشید تا برآورد هزینهی اجرای کار را محاسبه نمایید. سپس براساس اسناد برآورد هزینهی اجرای کار و به ترتیب بخشنامه ۱۲۳۲۵۷۹/۹۶ مورخ ۳۱/۰۳/۱۳۹۶ و بخشنامه ۷۶۵۷۴/۱۰۰ مورخ ۱۹/۰۸/۱۳۸۷، جداول ۱ الی ۶ و جداول الف، ب و پ را آماده نمایید. لازم به ذکر است، معمولا کارشناسان دفترفنی و یا کارشناسان واحد مناقصات، این بخش را برعهده دارند. سپس اسناد مربوط به همراه اسناد غیر مالی، از جمله متن قرارداد، شرح کار، مشخصات فنی، روش های ارزیابی پیمانکاران و سایر اسناد مرتبط، تجمیع گردیده و اسناد مناقصه شامل اسناد مالی و غیرمالی، تدوین میگردد.
- اسناد مالی مناقصه از منظر کارشناس پیمانکار:
در این مرحله شما براساس نقشه ها، مشخصات فنی و سایت ویزیت و سایر عوامل موثر در قیمت پیشنهادی پیمانکار، تجزیه و پیشنهاد قیمت را براساس بخشنامه های فوق الذکر آماده مینمایید، بدیهی است نتیجه کار شما، برنده شدن پیمانکار در مناقصه است، پس وظیفه سنگین و مهمی را برعهده دارید. دقت داشته باشید، علاوه بر اسناد مالی، اسناد غیرمالی نیز در این مرحله، بسیار حائز به اهمیت است، جمع کردن اسناد غیرمالی از جمله تضامین شرکت در مناقصه، اسناد ارزیابی شرکت و سایر موارد مرتبط، از جمله وظایف دیگر شماست. در نهایت شما ۳ پاکت یعنی پاکت الف (شامل تضمین)، پاکت ب (شامل پیشنهاد فنی بازرگانی) و پاکت ج (شامل پیشنهاد قیمت) را بایستی به صورت دقیق و درست، جمع بندی کرده و برای شرکت در مناقصه،ارسال مینمایید.
- بررسی اسناد مالی ارائه شده توسط پیمانکار:
پس از تسلیم اسنادمالی مناقصه توسط پیمانکار، این اسناد بایستی توسط عوامل مشاور و کارفرما مورد بررسی و صحت سنجی قرار گرفته که بررسی موارد مزبور، براساس قوانین مربوطه از جمله بخشنامه ۱۲۳۲۵۷۹/۹۶، ماده ۲۰ قانون برگزاری مناقصات و آیین نامه های اجرایی مربوطه، توسط کارشناس امور پیمان ها، صورت میپذیرد.
- تسلط بر تضامین قراردادهای پیمانکاری
تسلط بر قوانین و مصوبات مرتبط با تضامین قراردادهای پیمانکاری، چه در زمان مناقصه و چه در حین پیمان، بسیار حائز به اهمیت است، یک کارشناس امور پیمان ها بایستی در خصوص تضامین اطلاعات جامعی از منظر انواع تضامین، مبلغ تضامین مختلف، نحوه آزادسازی هر یک از انواع تضامین و نحوه ضبط ضمانت نامه ها داشته باشد.
- تسلط بر مباحث بیمه و مالیات در امور پیمانکاری
به طور کلی یکی از راهکارهای کاهش هزینه های پروژه، استفاده از تخفیف های بیمه و مالیات میباشد، حذف کردن یا و یا کاهش حق بیمه قرارداد، یکی دیگر از وظایف شما در زمینه پیمان و رسیدگی است، نکته حائز به اهمیت این است که از ب بسم الله بیمه که دریافت کدکارگاهی و ردیف پیمان بوده تا تکالیف بیمه ای براساس قوانین و مقررات تامین اجتماعی که در جایگاه کارفرما و پیمانکار متفاوت است و در نهایت اخذ مفاصا حساب پیمان، از مباحثی هست که پیشنهاد میشود حتما تسلط داشته باشید. در خصوص مالیات و مالیات بر ارزش افزوده نیز که با قراردادهای پیمانکاری کاملا ارتباط تنگانگی دارد، بایستی اطلاعات جامع و کاملی در اختیار داشته باشید.
- تسلط بر استعلام‌ها و پرسش و پاسخ های منتشره از نهادهای رسمی کشور
هر قراردادی میتواند دارای ابهامات و ایراداتی باشد، این ابهامات و ایرادات از مراجع معتبر از جمله سازمان برنامه و بودجه کشور، در قالب پرسش و پاسخ استعلام گردیده و پاسخ مربوط به جهت راهنمایی بیشتر، ملاک عمل طرفین قرارداد خواهد بود. قوانین، مقررات، دستورالعملها و حتی شرایط عمومی پیمان ها نیز دارای چنین ابهامات میباشد که به جهت شفاف سازی، مورد پرسش و پاسخ قرار گرفته است، پاسخ این اسناد که عمدتا با عنوان «استعلام یا استفساریه» شناخته میشود، از جمله مواردی هست که بایستی به عنوان کارشناس مشغول در واحد پیمان و رسیدگی، به آن مسلط باشید، چراکه راهگشا بسیاری از ابهامات شما خواهند بود.
وظایف سرپرست امورقراردادها
سرپرست امورقراردادها که عناوینی همچون رئیس واحد پیمان و رسیدگی، رئیس امور قراردادها و موارد مشابه در شرکت ها شناخته میشود، علاوه بر تسلط بر کلیه‌ی وظایف کارشناسان که بالاتر به آن اشاره کردیم، نظارت مستقیم بر تمام امور واحد امورقراردادها را برعهده دارد، علاوه بر آن برخی از مهم‌ترین وظایف وی به شرح زیر است؛
- بکارگیری و جذب پرسنل زیرمجموعه
- دفاع از مدارک تهیه شده توسط واحد امورقراردادها
- مدیریت و هماهنگی با واحد دفترفنی، برنامه ریزی و کنترل پروژه و مناقصات
- بررسی صلاحیت پیمانکاران جزء مورد نیاز، حضور در کمیسیون معاملات و مناقصات، مذاکره و بررسی قراردادهای مربوطه با هماهنگی مدیران ارشد.
- تهیه مکاتبات و مستندسازی از منظر دفترمرکزی و کارگاهها
- بررسی و پایش حقوقی پیمان ها.
- بررسی مدارک کمیسیون معاملات و مناقصات برگزار گشته در کارگاه.
- نظارت و رسیدگی به مسائل و مشکلات پیمانکاران و تهیه آمار و گزارش مستمر و ادواری پیرامون تنوع و حجم فیزیکی و مالی پیمان های منعقده.
- مشارکت در تهیه لوایح ضرر و زیان با هماهنگی سایر واحدهای مرتبط
اما دو مهارت ویژه ای که هر سرپرست امورقراردادها باید به آن تسلط داشته باشد به شرح زیر است؛
- حل اختلاف
اختلاف در قراردادها، امری اجتناب ناپذیر است، اصلا به همین خاطر است که یک ماده جامع و کامل در خصوص حل اختلاف، در پیمان ها پیش بینی میشود. اما اصل هر قرارداد و هنر شما در واحد پیمان و رسیدگی این است که اختلافات و ادعاهای طرفین پیمان را به حداقل برسانید، در واقع قرارداد کم ریسکی تنظیم کنید، اما به هر حال، اختلاف در پیمان رخ خواهد داد، نتیجتا شما با تسلط بر مفاد قرارداد، قوانین و مقررات بالادستی، بایستی به طرز دقیق در جلسات حل اختلاف حضور پیدا نموده و پاسخ های دقیقی را ارائه نمایید تا حق و حقوق شرکت خود را حفظ کنید. در این بین توجه به مهارت های نرم از جمله مذاکره، فن بیان و … حائز اهمیت است و در موفقیت شما نقش موثری دارد.
- مبانی حقوقی پیمان
پیمان را نمی توان موضوعی کاملا فنی و قراردادی دانست و البته باید قائل باشید که پیمان یک موضوع کاملا حقوقی نیز نمی باشد. بلکه کاملا میان رشته ای است. به هر حال با گسترش اختلافات و رجوع بسیاری از اختلافات به دادگاه ها، مراجع داوری و …، تسلط بر مبانی حقوقی پیمان که شامل قوانین بالادستی، قوانین فقهی، مصوبات هیات دولت و … برای شما به عنوان سرپرست واحد پیمان و رسیدگی ضروری است.
بازار کار امورقراردادها و روش‌های درآمدزایی
بازار کار حوزه‌ی امور قراردادها در ایران به‌دلیل پیچیدگی‌های حقوقی، تنوع قراردادهای عمرانی و صنعتی و کمبود نیروی متخصص، بکر و فرصت‌ساز است. بسیاری از سازمان‌ها برای مدیریت ریسک‌های قراردادی، نیاز به کارشناسان و متخصصان خبره دارند. از آنجاکه در دوران دانشجویی در رشته‌های مهندسی در این باره در دانشگاه در مقطع کارشناسی، درسی پیش‌بینی نشده است. بنابراین افراد کمی به این حوزه ورود می‌کنند.
همچنین افرادی که از رشته‌ی حقوق وارد این حوزه می‌شوند باتوجه به عدم شناخت موضوعات فنی پروژه های عمرانی، همواره با چالش‌های متعددی روبرو هستند.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، در صورتی که به مباحث این حوزه به صورت اصولی مسلط باشید، دارای مزیت رقابتی هستید که می‌توانید در شرکت‌ها و سازمان ها به عنوان کارشناس و یا سرپرست امورقراردادها و حتی در مراتب بالاتر به عنوان مشاور فنی و قراردادی مشغول به کار شوید.
یکی از راه‌های درآمدزایی در حوزه‌ی امور قراردادها، «کارمندی» در شرکتهای پیمانکاری، مهندسان مشاور و سازمان‌های کارفرمایی است. اما بازار کار این حوزه به صرف کارمندی محدود نمی‌شود. اگر شما یک متخصص امورقراردادها و پیمان باشید، روش‌های درآمدزایی مختلف از جمله روش‌های زیر را می‌توانید تجربه کنید.
- تنظیم انواع قراردادها با حق الزحمه پروژه‌ای.
- ارائه مشاوره موضوعی به سازمان‌ها و شرکت‌ها در مسائل قراردادی با حق‌الزحمه ساعتی
- فعالیت به عنوان مشاور فنی و قراردادی در سازمان ها و شرکت‌ها با حق الزحمه ماهانه.
- حضور به عنوان نماینده‌ی حل اختلاف برای سازمان‌ها و شرکت‌ها با حق الزحمه پروژه ای.
- و ….
فراتر از امور پیمانها و قراردادها
به طور معمول هر شخصی علاقه دارد، درآمد و جایگاه خود را ارتقا دهد. معمولا افرادی که در زمینه امورقراردادها فعالیت دارند، این سوال را مطرح می‌نماید که اگر چند سال در این زمینه مشغول به‌کار باشیم، بعد از آن وارد چه حیطه شغلی می‌توانیم شویم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت، باتوجه به سیر پیشرفت افراد شاغل در این حوزه و مهارت‌های آن‌ها در مسائل قراردادی و حقوقی، گزینه مناسب جهت ارتقا جایگاه و درآمد ورود به حوزه‌ی مدیریت دعاوی (Claim Management) و یا ورود به حوزه‌ی مشاوره در این فنی و قراردادی است. بسیاری از شرکتهای پیمانکاری و نهادهای کارفرمایی در سطح سازمان و یا در سطح مدیرعامل، مشاور قراردادی را بکار گرفته و از خدمات وی استفاده می‌کنند.
حقوق امور قراردادها در سال ۱۴۰۴
اگرچه میزان حقوق و دستمزد به عوامل زیادی از جمله، توانایی‌های فردی، میزان سابقه کار، شرکت مورد نظر (رتبه شرکت)، مشخصات پروژه مورد نظر از نظر پیچیدگی، مبلغ و …، محل پروژه، و بسیاری عوامل دیگر بستگی دارد، اما در جدول زیر، حدود تقریبی حقوق ماهانه عوامل واحد امور قراردادها، برحسب استعلام گیری از مهندسان فعال و متخصص در پروژه ها ارائه گردیده است.
لازم به ذکر است، استعلام فوق از مهندسان متخصص و کاربلد در شرکتهای پیمانکاری اخذ گردیده است و منظور از ناحیه‌های صنعتی مناطقی همچون عسلویه می‌باشند.
