تفسیر ماده ۲۵ شرایط عمومی (اجرای کار در شب)

مقدمه

اکثر افراد وقتی صحبت از ساعت کاری می‌شود، ناخودآگاه ساعات کاری روزانه را به یاد می‌آورند. اما برخی از افراد در شغل‌های مختلف، به‌صورت شبانه نیز کار می‌کنند. احتمالا افرادی را می‌شناسید که در شیفت شبانه محل کار خود، مشغول به اجرای کار در شب هستند. صنعت ساخت نیز از این قاعده مستثنی نیست. شاید در نزدیکی محل زندگیتان یک کارگاه عمرانی‌ را دیده باشید که شب ها هم سروصدای زیادی دارند و یا اگر خود در کارگاه‌های عمرانی شاغل هستید، شاید تجربه بتن‌ریزی در شب را داشته باشید.
اگر کمی بیشتر به موضوع کارِ شبانه فکر کنیم، سوالاتی از قبیل مواردی که در زیر بیان شده است، به ذهنمان متبادر می‌گردد:

• آیا از نظر قانون (قانون کار) این کار مجاز است؟
• از منظر شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) چه شرایطی برای کار در شب وجود دارد؟
• آیا پیمانکار می‌تواند هر زمان که اراده کند به‌صورت شبانه هم کار کند؟
• هزینه های اضافی ناشی از کار در شب به عهده کدامیک از طرفین پیمان است؟

اگر به دنبال پاسخ پرسش های بالا و نکات بیشتر در مورد کار در شب هستید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

کار در شب از دیدگاه قانون کار

طبق قانون کار، کاری که در ساعات 22 الی 6 صبح انجام شود، کارِ شبانه محسوب می‌شود. مطابق با همین قانون، دستمزد کار در شب، 35 درصد بیشتر از دستمزد کار در ساعت کاری عرف است. اما نکته مهم آن است که هزینه های کار در شب برای پیمانکار، محدود به افزایش دستمزد ۳۵ درصدی نبوده و هزینه های دیگری نیز به پیمانکار تحمیل می شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

موارد مجاز کار در شب از نگاه شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311)

کار در روز در شرایط عمومی پیمان یک قاعده است و اجرای کار در شب استثنا بر آن قاعده؛ زیرا کارهای پیمانکاری علی‌الاصول باید در روز انجام شود و از چنان اضطرار و اورژانسی برخوردار نیست که در زمان شب اجرا گردد. از منظر شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311)، پیمانکار در هر شرایطی مجاز به اجرای عملیات موضوع پیمان در ساعات شب نیست و تنها در صورت وقوع حداقل یکی از موارد مندرج در ماده 25 این نشریه، پیمانکار مجاز  به این کار است.

در ادامه به این موارد و توضیحات مربوط به هر یک می‌پردازیم:

الف) در صورتی که در برنامه زمانی تفصیلی پیش‌بینی شده باشد؛

در صورتی که در برنامه زمانی تفصیلی (که در چارچوب برنامه زمانی کلی تهیه می‌شود) کار در شب پیش‌بینی شده باشد (که طبیعتا مورد موافقت طرفین پیمان قرار گرفته است) اجرای عملیات موضوع پیمان در شب مجاز است.

ب) هرگاه به سبب بروز تاخیرهایی از سوی پیمانکار، انجام کار طبق تشخیص پیمانکار در مدت پیمان امکان‌پذیر نباشد، پیمانکار می‌تواند بدون آنکه حق دریافت اضافه کار را داشته باشد با تایید مهندس مشاور و موافقت کارفرما، قسمتی از کار را در شب اجرا کند؛

با توجه به متن فوق‌الذکر، 3 شرط برای مجاز شدن کار در شب وجود دارد:

1. تاخیرات از سوی پیمانکار باشد،
2. جبران تاخیرات و انجام کار در مدت پیمان امکان‌پذیر نباشد،
3. تایید مهندس مشاور و موافقت کارفرما

در این صورت، از آنجا که مسبب تاخیرات به‌وجود آمده، خودِ پیمانکار است، هزینه های اضافی ناشی از کار در شب، از جمله تمهیدات مربوط به نور و روشنایی در شب، تمهیدات ایمنی، موارد مربوط به بیمه مسئولیت مدنی و سایر موارد بر عهده پیمانکار خواهد بود.

اگر به هر دلیلی مهندس مشاور کار در شب را تایید ننمود و یا در صورت تایید مهندس مشاور، کارفرما با این موضوع مخالفت کرد، حسب مورد، پیمانکار مشمول ماده 46 و یا ماده 50 شرایط عمومی پیمان خواهد شد.

ج) هرگاه مهندس مشاور تشخیص دهد که پیشرفت کار پیمانکار به نحوی نیست که همه عملیات در مدت پیمان پایان یابد، می‌تواند پس از موافقت کارفرما، به پیمانکار دستور دهد که قسمتی از کار را در شب اجرا کند. در این حالت، پیمانکار مکلف به اجرای این دستور است و حق ادعا یا مطالبه هیچ‌گونه خسارت و اضافه‌بها ندارد.

در این بند موضوع  همانند بند (ب) است، به دلیل وقوع تاخیرات ناشی از قصور پیمانکار، هزینه های اضافی ناشی از کار در شب بر عهده پیمانکار خواهد بود.
اما تفاوتی که این بند با بند قبلی دارد، در این است که در بند (ب)، “پیمانکار” به تشخیص خودش درخواست کار در شب را مطرح می‌کند، اما در بند (ج)، “مهندس مشاور” دستور کار در شب را صادر می‌کند.

د) اگر به تشخیص مهندس مشاور و تایید کارفرما برای جبران تاخیرهایی که ناشی از قصور پیمانکار نیست، کار در شب نیز انجام شود، اضافه هزینه های مربوط به کار در شب، با تایید مهندس مشاور و تصویب کارفرما، پرداخت می‌شود. در محاسبه این هزینه‌ها، به منظور تعیین هزینه های اضافی دستمزد نیروی انسانی برای کار در شب، باید مقررات قانون کار و امور اجتماعی ملاک عمل قرار گیرد.

در این حالت چون پیمانکار عامل بروز تاخیرات نیست، پس هزینه های اضافی ناشی از کار در شب به وی پرداخت می‌شود.

در نهایت، پیمانکار متعهد است که ترتیب کار را طوری دهد که تا حد امکان، اجرای کار در شب برای ساکنان مجاور، مزاحمتی ایجاد نکند.

هزینه های کار در شب

هزینه های زیر به عنوان اهم هزینه های کار در شب محسوب شده که پیمانکار برحسب مورد می تواند یک یا تمام موارد را در هزینه های خود لحاظ نماید؛

• اضافه دستمزد ۳۵ درصد مربوط به نیروی انسانی
• هزینه های HSE برای اجرای کار در شب
• هزینه روشنایی کارگاه و محدوده اجرای عملیات برای کار در شب
• هزینه های ناشی از کاهش راندمان نیروی انسانی و ماشین آلات
• افزایش پرت مصالح
• کلوزهای بیمه کار در شب
• هزینه های مربوط به اخذ مجوزات لازم و تردد برای کار در شب
• هزینه فنی اجرای کار؛‌ برای مثال برای اجرای کار در شب باتوجه به کاهش دما، بایستی افزودنی خاصی به بتن اضافه شود که این قبیل هزینه ها نیز باید مورد آنالیز و پرداخت قرار گیرد.
• هزینه های مرتبط با تجهیز کارگاه از قبیل تامین غذا و …

هزینه های کار در شب مشمول ۲۵ درصد مبلغ اولیه پیمان نیست!

برخی از افراد در خصوص هزینه های کار در شب پرسشی را مطرح می نماید که «هزینه های مربوط به کار در شب مطابق با ماده ۲۵ شرایط عمومی پیمان، مشمول تغییر ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان می گردد؟»

در پاسخ باید گفت؛ خیر اضافه هزینه های مربوط به کار در شب به عنوان خسارت شناخته شده و منبعث از ردیف های فهرست بها نیست. بنابراین مشمول تغییر ماده ۲۹ محسوب نشده و در هزینه های مربوط صورت حساب  نهایی موضوع ماده ۵۱ شرایط عمومی پیمان به صورت مجزا منعکس، رسیدگی و پرداخت می شود.

حمل شبانه و هزینه های تردد

در برخی از پروژه ها مجوز حمل و نقل و تردد برای خودروهای سنگین در شب وجود دارد و پیمانکار نیز نسبت به این موضوع در زمان مناقصه، آگاه بوده و هزینه های مربوط را بایستی در پیشنهاد قیمت خود لحاظ نماید، در نتیجه هزینه های مربوط به تردد وسایل نقلیه سنگین در شب مشمول هزینه های کار در شب محسوب نشده و مشمول اضافه هزینه بند «د» ماده ۲۵ نمی باشد.

ضریب شب­کاری

در برخی از پروژه دیده می شود به جای آن­که هزینه های کار در شب به صورت یک پکیج کامل مورد محاسبه قرار گیرد، از «ضریب کار در شب» استفاده می­نمایند. برای مثال ۱۰ درصد یا ۱۵ درصد به ردیف های اضافه بها افزوده و با عنوان ضریب کار در شب، هزینه ها را لحاظ می­نمایند. پیمانکاران توجه نمایند در اکثر مواقع ضریب محاسبه شده، کفاف هزینه ها را نداده و آنالیز مجزا بایستی صورت پذیرد. همچنین مهندسان مشاور و کارفرمایان دقت نمایند، اعمال هرگونه ضریب از جمله ضریب کار در شب و مواردی از این قبیل غیرقانونی می باشد. جهت محاسبه ی هزینه ها بایستی،‌ آنالیز عملیات های اجرایی و سایر هزینه ها به صورت مجزا مورد بررسی و رسیدگی قرار گیرد.

منابع

• شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311 )
• دوره جامع امور قراردادها (موسسه مهندسی و آموزشی همیار مترور)
• استعلام های سازمان برنامه و بودجه کشور
• شرح تفصیلی پیمان (نویسنده: استاد اسماعیلی هریسی)
• قانون کار مصوب 29/۰۸/1369
• تجربیات مهندس کرایلو