مقدمه
یکی از پیامدها‌ی انقلاب در کشور ایران در سال ۱۳۵۷، بروز توقف در پروژه‌های عمرانی و تاخیر در انجام پروژه‌ها بود. در آن بازه‌ی زمانی به واسطه تغییرات گسترده در حاکمیت کشور ایران و کمبود منابع مالی برای انجام طرح و پروژه‌های عمرانی، صورت وضعیت پیمانکاران در مدت‌های تعیین شده طبق قرارداد مورد پرداخت قرار نگرفته و موجب عدم تزریق نقدینگی به پیمانکاران گردیده که در نتیجه آن، اجرای پروژه توسط پیمانکاران با تاخیر روبرو گردید.
باتوجه به آن‌که یکی از تعهدات اصلی کارفرما در قرارداد، پرداخت به موقع صورت‌وضعیت به پیمانکاران است. عدم پرداخت به موقع آن باعث می‌شود که توان اجرایی پیمانکار جهت پیشبرد پروژه کاهش یابد. بدیهی است که عدم پرداخت به موقع مطالبات پیمانکار توسط کارفرما، ناشی از قصور پیمانکار نبوده، بنابراین تاخیراتی که به این سبب در پروژه حادث شده شده، مجاز تلقی می‌شود.
در این راستا و به جهت محاسبه‌ی میزان تاخیر ناشی از عدم پرداخت به موقع صورت وضعیت‌ها و اقساط پیش‌پرداخت، در تاریخ 1360/02/09، بخشنامه ای با شماره ۵۰۹۰/۵۴/۱۱۰۸۲-۱ با موضوع «نحوه محاسبه تاخیرات ناشی از تاخیر در پرداخت صورت‌وضعیت‌ها» توسط سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ گردید.
در این مقاله در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰ که جز مهمترین بخشنامه‌ها در زمینه تهیه لایحه تاخیرات است، مطالب و نکات مهمی را ارائه خواهیم کرد.
هدف از ابلاغ بخشنامه ۵۰۹۰
- «هدف اصلی تمدید مدت اولیه پیمان است.»
همانطور که اشاره شد، عدم پرداخت به موقع صورت وضعیت‌ها و مطالبات پیمانکار توسط کارفرما، موجب آن می‌شود که نقدینگی پیمانکار کاهش یابد، این کاهش نقدینگی مستقیما با روند پیشرفت کار در ارتباط است. به‌طوریکه اگر پرداخت‌ها به موقع به پیمانکار صورت نپذیرد، باید انتظار داشت که سرعت انجام کار کاهش یافته و پیمان در مدت اولیه‌ی خود به اتمام نرسد. این کاهش سرعت کار و عدم تکمیل کار در مدت اولیه‌ی پیمان، ناشی از قصور پیمانکار نیست. بنابراین تاخیر حادث شده به عنوان تاخیرات مجاز تلقی می‌شود. بنابراین بخشنامه شماره ۵۰۹۰ ابلاغ گردید که طی فرمول‌های مندرج در آن، مدت زمانی که به علت تاخیر در پرداخت‌ها، به زمان اولیه‌ی پیمان اضافه می‌شود، محاسبه گردیده و ملاک عمل تمدید مدت پیمان قرار گیرد.
- آیا نظیر این بخشنامه در عرصه بین الملل وجود دارد؟
برخی از مهندسان نقل می‌نمایند؛ «در هیچ مرجع بین‌المللی، چنین بخشنامه‌ای یافت نمی‌شود و این بخشنامه اساسا نباید ابلاغ می‌گردید و به طور کلی شیوه‌ی برخورد قراردادهای بین المللی با موضوع تاخیر در پرداخت‌ها به گونه‌ای متفاوت است و امتیازات بهتری در این قراردادها برای پیمانکار لحاظ شده است». در این راستا باید توضیح داد، در عرصه بین‌الملل و قراردادهای بین‌المللی از جمله قراردادهای فیدیک، زمانی که پرداخت‌ها به موقع توسط کارفرما صورت نمی‌پذیرد. حقوقی برای پیمانکار قائل می‌شوند، از جمله این حقوق موارد زیر هستند؛
- پرداخت خسارت دیرکرد در پرداخت توسط کارفرما (خسارت تاخیر در تادیه اصل بدهی)
- حق تعلیق در پیمان و دریافت هزینه‌های تعلیق
- حق خاتمه پیمان
لازم به ذکر است در پیمان‌های همسان طرح و ساخت (EPC) که الگوی اصلی آن، قراردادهای فیدیک است، حقوق فوق برای پیمانکار پیش‌بینی شده است.
دامنه کاربرد بخشنامه ۵۰۹۰
بخشنامه ۵۰۹۰ برای تمام پیمان‌های همسان کاربرد ندارد. متاسفانه دیده می‌شود که در هر قراردادی که تاخیر در پرداخت‌ها وجود داشته باشد، برای تمدید مدت پیمان از این بخشنامه و فرمول‌های آن استفاده می‌شود.
- پیمان‌های مشمول بخشنامه ۵۰۹۰ به شرح زیر هستند؛
- پیمان‌های ذیل نشریه ۴۳۱۱ (شرایط عمومی پیمان رایج)
- پیمان‌های ذیل بخشنامه سرجمع جدید (بخشنامه شماره ۱۲۹۹۱۸۸/۹۶)
- پیمان‌های ذیل سند همسان EPC جدید (بخشنامه شماره ۳۷۰۳۰۹/۱۴۰۳)
- پیمان‌های ذیل سند همسان PC جدید (بخشنامه شماره ۲۴۶۵۰۴/۱۴۰۳)
- پیمان‌هایی که در آن نمی‌توان از بخشنامه ۵۰۹۰ استفاده کرد.
- پیمان‌های ذیل بخشنامه سرجمع قدیم (بخشنامه شماره ۶۴۰۵/۱۰۰)
- پیمان‌های ذیل فهرست‌بهای تجمیعی راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه‌آهن (بخشنامه ۶۵۶۳۷/۱۰۰)
- پیمان‌های ذیل بخشنامه قراردادهای مترمربع زیربنا (بخشنامه شماره ۱۴۲۸۲۵/۱۰۰)
- پیمان‌های ذیل سند همسان EPC قدیم (نشریه ۵۴۹۰)
- پیمان‌های ذیل سند همسان طرح و ساخت (نشریه ۸۵۴۲۸/۱۰۱)
- پیمان‌های ذیل سند همسان PC صنعتی قدیم (بخشنامه شماره ۱۸۳۴۰۶/۱۰۱)
- پیمان‌های ذیل سند همسان PC (بخشنامه شماره ۲۴۶۵۰۴/۱۴۰۳)
بنابراین برای استفاده از بخشنامه ۵۰۹۰، اولین قدم آن است که آیا این بخشنامه در پیمان مورد نظر قابلیت استفاده و بکارگیری دارد و یا خیر!
چه پرداخت‌هایی مشمول بخشنامه ۵۰۹۰ است؟
- «صرفا صورت وضعیت‌های موقت ملاک عمل نیست»
در بخشنامه ۵۰۹۰، فرمول‌هایی جهت تمدید مدت پیمان وجود دارد، در بند ۱ این بخشنامه فرمولی پیش‌بینی شده است که برای صورت وضعیت‌های موقت کاربرد دارد. در بند ۲ نیز دو فرمول وجود دارد که فرمول اول جهت قسط اول پیش‌پرداخت و فرمول دوم نیز برای اقساط دیگر پیش پرداخت (قسط دوم و سوم) مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدیهی است باتوجه به این موضوع در صورتی که در پرداخت صورت وضعیت‌های موقت و اقساط پیش‌پرداخت تاخیراتی حادث شود، باتوجه به فرمول‌های مندرج در بخشنامه، مدت پیمان تمدید می‌شود.
اما دامنه استفاده از بخشنامه ۵۰۹۰، محدود به صورت وضعیت‌های موقت کارکرد و پیش‌پرداخت نیست و در صورتی که کارفرما در پرداخت وجوه دیگر از جمله صورت‌وضعیت‌های تعدیل، هرگونه تاخیر در استرداد وجوه از جملع سپرده حسن انجام کار، هزینه‌های مربوط به توقف کار و …، تاخیر داشته باشد، امکان تمدید مدت پیمان وجود دارد.
در ادامه استعلامی از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور را مشاهده می‌نمایید که تاخیر در استرداد سپرده‌ی حسن انجام کار را مشمول تاخیر در پرداخت دانسته و موجب تمدید مدت پیمان می‌گردد.
«تاخیر در استرداد سپرده‌ی حسن انجام کار و تمدید مدت پیمان»
همچنین در استعلامی دیگر تاکید گردیده است، تاخیر در پرداخت صورت وضعیت تعدیل یا مابه‌التفاوت، جز تاخیر در پرداخت‌ها به شمار آمده و موجب تمدید مدت پیمان می‌گردد.
«تاخیر در پرداخت صورت وضعیت تعدیل و تمدید مدت پیمان»
فرمول تمدید مدت پیمان بابت تاخیر در پرداخت صورت وضعیت های موقت
در بخشنامه ۵۰۹۰، در بند ۱ مقرر گردیده است؛ «چنانچه در پرداخت هر یک از صورت وضعیت‌های موقت بعد از ضرب الاجل تعیین شده در پیمان، تاخیری رخ داده باشد، مدت زمانی که از این بابت به مدت پیمان اضافه می‌شود از رابطه زیر محاسبه می‌شود».
«فرمول تمدید مدت پیمان بابت تاخیر در پرداخت صورت وضعیت‌ها»
در رابطه فوق؛
- T= تعداد روزهایی که به مدت اولیه پیمان اضافه می گردد.
- +عبارت است از مبلغ ناخالص کارکرد صورت وضعیتی که در پرداخت آن تاخیر شده است.
- t = فاصله زمانی تاریخ تسلیم صورت وضعیت مورد محاسبه و صورت وضعیت ماقبل آن به کارفرما بر حسب روز.
- T= مدتی که در پیمان به عنوان مدت پیمان ثبت شده است. این مدت به روز تبدیل شده و در رابطه بالا اعمال می گردد.
- P = مبلغ اولیه پیمان مبلغی است که در پیمان به عنوان مبلغ پیمان ثبت شده است.
- ⊖= فاصله زمانی بین تاریخ واقعی پرداخت و تاریخ پرداخت طبق پیمان (این تاریخ در مورد صورت وضعیت های موقت عبارت است از ۱۰ روز بعد از تاریخ تسلیم صورت وضعیت به کارفرما)
«اصلاحیه؛ در رابطه با پارامتر ⊖ تاریخ پرداخت طبق پیمان (۲۰ روز) بعد از تسلیم صورت وضعیت از طرف پیمانکار است.»
در این راستا و ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان، پرسشی مطرح می‌شود؛ «برخی از مهندسین مشاور به استناد به بند ۶-۱ بخشنامه ۵۰۹۰، مبنای محاسبه تاخیرات مجاز ناشی از دیرکرد در پرداخت صورت‌وضعیت ها را ۱۰ روز از تاریخ تسلیم صورت وضعیت به کارفرما، فارغ از مدت مجاز بررسی صورت وضعیت توسط مشاور در نظر می‌گیرند. در حالی که ممکن است صورت وضعیت مربوطه پس از تحویل به مهندسین مشاور از سوی پیمانکار و خارج از قصور پیمانکار، مدت‌ها نزد مهندس مشاور باقی مانده و تسلیم کارفرما نگردد. باتوجه به این موضوع، تاخیر مجاز مذکور، در بازه‌ی ای که صورت وضعیت پیمانکار بیش از زمان مندرج در ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان نزد مهندسین مشاور باقی می‌ماند، چگونه محاسبه می‌شود؟»
در راستای بررسی سوال فوق، پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور را مطالعه نمایید.
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص مهلت رسیدگی صورت وضعیت ها»
یک نمونه مثال محاسبه تاخیر در پرداخت صورت‌وضعیت ها مربوط به بخشنامه ۵۰۹۰ را از دوره‌ی جامع امورقراردادها با تدریس جناب آقای مهندس کرایلو را مشاهده نمایید؛
«نمونه فرم بخشنامه ۵۰۹۰ برای تاخیر در پرداخت صورت وضعیت‌ها»
فرمول تمدید مدت پیمان بابت تاخیر در پرداخت قسط اول پیش پرداخت
در بخشنامه ۵۰۹۰، در بند ۲ مقرر گردیده است؛ «هرگاه در پرداخت پیش‌پرداخت‌ها تاخیری رخ داده باشد، مدت زمانی که از این بابت به مدت قرارداد اضافه می‌شود به شرح زیر محاسبه می‌گردد».
- چنانچه در پرداخت قسط اول پیش‌پرداخت تاخیر شده باشد، مدت تمدید از رابطه زیر محاسبه می‌گردد؛
«فرمول تمدید مدت پیمان بابت تاخیر در پرداخت قسط اول پیش پرداخت»
قسط اول پیش پرداخت که بایستی بلافاصله پس از تحویل کارگاه، به حساب پیمانکار واریز شد، جهت دریافت، پیمانکار پس از ابلاغ صورت مجلس تحویل زمین، نامه درخواست را به مشاور ارسال نموده، پس از تایید مهندس مشاور، قسط اول در مقابل دریافت تضمین مطابق مصوبه مربوط، به حساب پیمانکار واریز می گردد. مهلت پرداخت هر قسط پیش پرداخت، به شرح زیر و هرکدام که بیشتر است، در محاسبات لحاظ می گردد؛
- ۲۰ روز از تاریخ درخواست پیمانکار که به تایید مهندس مشاور رسیده
یا
- ۱۰ روز از تاریخ ارائه تضمین از سوی پیمانکار
«نمونه فرم بخشنامه ۵۰۹۰ جهت تاخیر در پرداخت پیش پرداخت»
نکته شماره ۱؛ در مواردی دیده می‌شود که پیمانکار درخواست معرفی به بانک را ارسال می‌نماید، اما کارفرما بنا دلایل مختلف از جمله نبود بودجه کافی، از معرفی پیمانکار به بانک عامل خودداری می‌نماید، در چنین شرایطی پیمانکار امکان ارائه ضمانت نامه را نداشته و به جهت تمدید مدت پیمان، به مشکل خواهد خورد.
در این راستا پاسخ زیر از سمت سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر گردیده است؛
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰ و تاخیرات پیش پرداخت»
نکته شماره ۲؛ در مواردی نیز دیده می‌شود، کارفرما به دلایل مختلف از جمله عدم وجود منابع مالی، قسط اول پیش‌پرداخت را یکجا پرداخت نمی‌نماید، در چنین حالتی برای محاسبه تمدید مدت پیمان از چه فرمولی باید استفاده نمود.
در این راستا پاسخ زیر از سمت سازمان برنامه و بودجه کشور منتشر گردیده است؛
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰ و قسط اول پیش پرداخت»
فرمول تمدید مدت پیمان بابت تاخیر در پرداخت قسط دوم و سوم پیش پرداخت
در بخشنامه ۵۰۹۰، در جز ۲-۲ از بند ۲ مقرر گردیده است؛ «هر گاه در پرداخت اقساط بعدی پیش‌پرداخت تاخیر رخ داده باشد، مدت تمدید از رابطه زیر بدست می‌آید؛»
«فرمول بخشنامه ۵۰۹۰ برای تاخیر در پرداخت قسط دوم و سوم پیش پرداخت»
در رابطه فوق؛
- مبلغ کل کارکرد آخرین صورت وضعیت، از حاصل تفاضل مبلغ کل آخرین صورت وضعیت تجمعی قبل از تسلیم ضمانت نامه و مبلغ کل آخرین صورت وضعیت ماقبل آخر به صورت تجمعی است. که این مبلغ از حاصل مابه‌التفاوت مبلغ کل آخرین صورت وضعیت به صورت تجمعی و مبلغ کل آخرین صورت وضعیت ماقبل آخر به صورت تجمعی بدست می‌آید. در این راستا استعلام زیر را مطالعه نمایید؛
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰»
- مدت تاخیر در پرداخت عبارت است از فاصله زمانی بین تاریخ واقعی پرداخت و ۱۰ روز پس از تاریخ تسلیم ضمانت نامه مربوط به کارفرما
نکته شماره ۳؛ اگر قبل از تسلیم ضمانت نامه، صورت وضعیتی ارائه نشود، صورت کسر در فرمول فوق،صفر است، در این صورت تکلیف فرمول چیست؟
در این راستا اکید به پیمانکاران توصیه می‌شود همزمان با تجهیز اولیه کارگاه، یک صورت وضعیت ولو با مبلغ ناچیز به کارفرما ارائه دهند که روابط در فرمول به طرز صحیح قابل استفاده باشد. لکن در صورتی که این‌کار انجام نشده می‌توانید از پاسخی که سازمان برنامه و بودجه کشور در استعلام زیر ارائه داده است، استفاده نمایید.
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰»
نکته شماره ۴؛ چنانچه در زمان رسيدگي به تاخيرات پيمانكار، پيش پرداخت ها يا صورت وضعيت هايي كماكان در پايان مدت اوليه پيمان يا تمديد مدت پيمان پرداخت نشده باقي مانده باشند، در اين صورت نحوه تعيين مدت تاخير در پرداخت پيش پرداخت ها و صورت وضعيت هاي مذكور جهت محاسبه تمديد مدت پيمان بر اساس بخشنامه شماره 5090/54/11082-1 مورخ 02/09/1360، چگونه است؟
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰»
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰»
پرداخت اقساطی صورت وضعیت ها و پیش پرداخت در بخشنامه ۵۰۹۰
در مواقعی به دلایل مختلف این اتفاق رخ می‌‌دهد که یک صورت وضعیت یا پیش پرداخت در چند قسط به پیمانکار پرداخت می‌شود، برای مثال طی تصویر زیر مشاهده می‌کنید که برخی از صورت وضعیت ها در چند قسط پرداخت شده است؛
«پرداخت اقساطی صورت وضعیت در چند قسط»
در چنین شرایطی فرمول‌های بخشنامه دچار تغییراتی می‌شوند که به شرح زیر است؛
- چنانچه یک صورت وضعیت در چند قسط پرداخت شده باشد، هر یک از اقساط یک صورت وضعیت تلقی شده و جمع تاخیرات حاصل از آن ها به عنوان مدت تمدید ناشی از تاخیر در پرداخت آن صورت وضعیت تلقی می گردد. که در واقع هر پرداخت کارفرما در فرمول به صورت مجزا باید در نظر گرفته شود ولیکن دوره‌ی صورت وضعیت در فرمول تغییر نمی‌نماید.
- همچنین در این حالت به جای حاصلضرب (مبلغ صورت وضعیت * ۰.۶۹۷) مبلغ خالص دریافتی پیمانکار در هر قسط منظور می گردد.
پرداخت وام و یا پرداخت مازاد به پیمانکار و تاثیر آن در بخشنامه ۵۰۹۰
در مواقعی پیش می‌آید که در راستای تقویت بنیه مالی پیمانکار و یا در راستای پیشبرد اهداف پروژه، تسهیلاتی در قالب وام یا پیش پرداختی به جز آنچه در قرارداد پیش‌بینی شده است توسط کارفرما به پیمانکار پرداخت می‌شود. در عین حال ممکن است در پرداخت برخی از صورت وضعیت ها، کارفرما با تاخیر روبرو گردد. در حالت معمول تاخیر در پرداخت‌ها با استفاده از روابطی که در بخشنامه ۵۰۹۰ پیش‌بینی شده است، منجر به تمدید مدت پیمان می‌گردد. اما در این حالت خاص که کارفرما پیش‌تر، مبلغ مازادی به پیمانکار داده و مجموع مبالغ خالص در صورت وضعیت ها به مبلغ پرداخت شده کارفرما نرسیده است، تکلیف چیست؟ در این خصوص در بند ۵ بخشنامه ۵۰۹۰ به شرح زیر توضیح داده است؛
- چنانچه پیمانکار وام یا پیش پرداختی غیر از آنچه در قرارداد پیش بینی شده و مشخص شده است، دریافت کرده باشد، مبلغ دریافتی از این بابت به عنوان خالص دریافتی پیمانکار و در صورت های بعد از دریافت این وام ها، تلقی می گردد.
- مادامی که جمع مبالغ خالص پرداخت صورت وضعیت های بعدی به این مبلغ نرسیده باشد، تمدید مدت ناشی از تاخیر پرداخت احتمالی این صورت وضعیت ها کان لم یکن تلقی می گردد.
بنابراین تا زمانی که مجموع مبالغ خالص صورت وضعیت‌ها به مبلغ‌های پرداخت شده توسط کارفرما نرسیده باشد، ولو این‌که کارفرما در پرداخت صورت وضعیت ها با تاخیر مواجه گردیده باشد، امکان استفاده از بخشنامه ۵۰۹۰ برای تمدید مدت پیمان ناشی از تاخیر در پرداخت‌ها وجود ندارد.
نکته شماره ۵؛ مطابق با آیین نامه اجرایی ماده ۸۱ – قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت، کارفرما مستقیما یا از طریق پیمانکار (تبصره ماده ۴ آیین نامه مزبور)، می‌تواند لوازم، ماشین آلات، مصالح و تجهیزاتی که برای ساخت و یا تحویل آن‌ها از طرف سازنده یا فروشنده، مدت زمانی تعیین می‌شود، قبلا سفارش‌گذاری آن ها را انجام دهد و مبلغ مربوط توسط کارفرما راسا پرداخت گردیده و طریق پیش‌بینی شده در آیین نامه مزبور به حساب بدهی پیمانکار منظور شود.
دقت نمایید بسیاری از مصالح و تجهیزات در پروژه ها دارای دوره‌ی ساخت طولانی هستند. برای مثال ساخت کالایی توسط کارخانه طی ۸ ماه صورت می‌پذیرد. بدیهی است که برای سفارش گذاری کالای مربوط بایستی پرداخت‌هایی به کارخانه انجام شود تا سفارش ثبت شده و کالا ساخته شود. از طرف دیگر پیمانکار، مبالغ کارهای انجام شده در ماه گذشته را معمولا در ماه جدید در قالب صورت وضعیت دریافت می‌کند. در نتیجه مدیریت نقدینگی پیمانکار اجازه نمی‌دهد، کالایی که ۸ ماه آینده در صورت وضعیت پرداخت می‌شود، امروز مبلغ مربوط به آن پرداخت شود و پیمانکار دچار مشکلات اساسی خواهد شد. بنابراین از طریق ظرفیت آیین نامه اجرایی ماده ۸۱، کارفرما خود و یا از طریق پیمانکار، اقدام به خرید آن کالا، تجهیزات، مصالح و .. نموده و پرداخت مبلغ مربوط را خود نیز انجام داده و نهایت طی فرآیند‌های ذکر شده در آیین نامه مزبور، به حساب بدهی پیمانکار منظور می‌شود. در چنین حالتی علاوه بر آن‌که مدیریت نقدینگی پیمانکار حفظ شده، پروژه نیز با تفکر صحیحی مدیریت گردیده و با تاخیرات مواجه نخواهد شد.
اما سوالی که مطرح است آن است که، چنانچه در پيماني كارفرما برخي از مصالح مورد نياز پروژه را تامين و به پيمانكار تحويل دهد (موضوع آيين نامه اجرايي ماده (81) قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت)، در اين صورت آيا مصالح مذكور مشمول وام يا پيش پرداخت مندرج در بند (5) بخشنامه شماره 5090/54/11082-1 مورخ 02/09/1360، مي گردد؟
در پاسخ به سوال فوق، پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور را می‌توانید مطالعه نمایید؛
«پرسش و پاسخ سازمان برنامه و بودجه کشور در خصوص بخشنامه ۵۰۹۰»
فرمول کنترلی بخشنامه ۵۰۹۰
در بند ۸ بخشنامه ۵۰۹۰ مقرر گردیده است؛ «پس از تعیین کل مدت تمدید بابت تاخیر در پرداخت‌ها باید باتوجه به مبلغ کل کار طبق صورت وضعیت‌های قطعی و مبلغ کل پرداخت شده در صورت‌های موقت (یا ماقبل قطعی پرداخت شده) مدت تمدید قابل قبول از این بابت را طبق فرمول زیر تعیین می‌کنیم؛
فرمول فوق یک فرمول کنترلی است که میزان کل مدت تمدید قابل قبول را صحت سنجی می‌نماید. به طور عام در طول مدت پیمان تا پیش از تحویل موقت پیمان که آخرین روز پیمان محسوب می‌گردد، لوایح تاخیرات با فرمول های درج شده در بند ۱ و ۲ بخشنامه ۵۰۹۰ محاسبه می‌گردد. فرض نمایید خروجی این فرمول‌ها برابر با ۵۰۰ روز تمدید مدت پیمان است. اما فرمول فوق زمانی کاربرد دارد که کار به اتمام رسیده است، صورت وضعیت قطعی تهیه و مراحل رسیدگی و تایید مبلغ آن صورت پذیرفته باشد. در چنین حالتی یک‌بار دیگر کل مدت تمدید را محاسبه نموده و با ۵۰۰ روز بدست مقایسه می‌کنه و نهایت عدد حاصل از این فرمول، مبنایی جهت حداکثر مدت تمدید در پیمان خواهد بود.
بخشنامه ۱۳۰۰
از آنجاکه در بند الف ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان مقرر گردیده است، در آخر هر ماه، پیمانکار صورت وضعیت کارهای انجام شده را بایستی تهیه نماید. در نتیجه دوره‌ی کارکرد صورت وضعیت ها به صورت پیش‌فرض ۳۰ روزه است و مهلت پرداخت صورت وضعیت هایی که دوره‌ی کارکرد آن برابر ۳۰ روز است، در شرایط عمومی پیمان، ۲۰ روز بعد از تسلیم صورت وضعیت از طرف پیمانکار تعیین شده است.
در این بخشنامه پارامتر «⊖» فاصله زمانی بین تاریخ واقعی پرداخت و تاریخ پرداخت طبق پیمان تعریف شده است.
در واقع این فاصله زمانی تاخیر در پرداخت از سوی کارفرما را مشخص می‌نماید.
در رابطه با پارامتر «⊖» تاریخ پرداخت طبق پیمان (۲۰ روز) بعد از تسلیم صورت وضعیت از طرف پیمانکار است.
اما سوالی که مطرح است، برای صورت وضعیت هایی که دوره‌ی کارکرد آن، ۶۰ یا ۹۰ روز شود، آیا مهلت پرداخت همان ۲۰ روز است یا مهلت بیشتری برای کارفرما در نظر گرفته می‌شود؟
بدیهی است احتمالا هر چقدر دوره‌ی کارکرد صورت وضعیت بیشتر باشد، کارکردهای بیشتری پیمانکار داشته و در نتیجه مبلغ صورت وضعیت در مقایسه با صورت‌وضعیت هایی که دوره‌ی کارکرد آن ۳۰ روز است، بیشتر خواهد بود. در نتیجه به جهت تامین این نقدینگی، کارفرما بایستی مهلت بیشتری داشته باشد تا مبلغ مربوط را پرداخت نماید.
به واسطه همین موضوع، بخشنامه ای با شماره ۱۳۰۰/۵۴/۵۱۸۸-۱ در تاریخ ۰۸/۰۴/۱۳۶۰ توسط سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ شد که به بخشنامه ۱۳۰۰ معروف است.
در بخشنامه ۱۳۰۰ تاکید گردیده است، درمواردی که ماده‌ی ۳۷ شرایط عمومی پیمان دقیقا رعایت نمی‌شود و دوره هر صورت وضعیت بیش از یک ماه به‌طول انجامیده باشد. تاریخ پرداخت طبق پیمان، از رابطه‌زیر بدست می‌آید.
برای مثال اگر دوره‌ی کارکرد صورت وضعیت ۶۰ روز باشد، مدت مجاز برای پرداخت توسط کارفرما به جای ۲۰ روز، معادل ۴۰ روز خواهد شد.
در نتیجه بخش ۱۳۰۰ دو کاربرد به شرح زیر دارد؛
- تعیین مدت مجاز پرداخت صورت وضعیت توسط کارفرما برای صورت وضعیت هایی که دوره‌ی کارکرد آن ها بیش از ۳۰ روز است.
- استفاده از مدت تعیین شده توسط این بخشنامه برای محاسبه پارامتر «⊖» در تهیه لایحه تاخیرات از طریق بخشنامه ۵۰۹۰
منابع
- بخشنامه شماره ۱۳۰۰ سازمان برنامه و بودجه کشور
- دوره جامع امورقراردادها تالیف جناب آقای مهندس کرایلو از موسسه همیارمترور
- نشریه ۴۳۱۱ (شرایط عمومی پیمان رایج)
- بخشنامه سرجمع جدید (بخشنامه شماره ۱۲۹۹۱۸۸/۹۶)
- سند همسان EPC جدید (بخشنامه شماره ۳۷۰۳۰۹/۱۴۰۳)
- همسان PC جدید (بخشنامه شماره ۲۴۶۵۰۴/۱۴۰۳)
- بخشنامه سرجمع قدیم (بخشنامه شماره ۶۴۰۵/۱۰۰)
- فهرست‌بهای تجمیعی راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه‌آهن (بخشنامه ۶۵۶۳۷/۱۰۰)
- بخشنامه قراردادهای مترمربع زیربنا (بخشنامه شماره ۱۴۲۸۲۵/۱۰۰)
- سند همسان EPC قدیم (نشریه ۵۴۹۰)
- سند همسان طرح و ساخت (نشریه ۸۵۴۲۸/۱۰۱)
- سند همسان PC صنعتی قدیم (بخشنامه شماره ۱۸۳۴۰۶/۱۰۱)
- سند همسان PC (بخشنامه شماره ۲۴۶۵۰۴/۱۴۰۳)
- بخشنامه ۵۰۹۰ با موضوع «نحوه محاسبه تاخیرات ناشی از تاخیر در پرداخت صورت‌وضعیت‌ها»
- تجربیات جناب آقای مهندس محمد کرایلو
